Document Type : Mixed Method Research Paper
Authors
1 Ma in educational administration, Azarbaijan Shahid MadaniUniversity, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Education University of Shahid Madan Azarbaijani ,TABRIZ. Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
هر جامعه برای بقای و تداوم حیات خود، ناگزیر به رفع برخی نیازهای اساسی نظیر نیازهای اقتصادی، زاد و ولد، آموزش و پرورش و ایجاد نظم و امنیت عمومی بوده است. بنابراین در جهت رفع این نیازها به تدریج نهادهایی نظیر خانواده، آموزش و پرورش و... ایجاد شده‌اند. از بین نهادهای اجتماعی نهاد آموزش و پرورش قدمتی چند هزار ساله دارد. بنایراین آموزش و پرورش به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی برآمده از متن جامعه و در عین حال سازنده و تکامل‌دهنده آن است و تأثیر آن در پیشرفت جامعه، امری کاملاً محسوس است. آموزش و پرورش، مسؤولیت‌های بزرگی برای تحقق اهداف فردی و اجتماعی برعهده گرفته است و به‌عنوان بهترین فرصت برای شکوفاسازی استعدادهای انسانی مطرح و موردنظر متخصصین و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت بوده است (شاهدوستی، 1390).
هدف تمامی نظام‌های آموزشی، برپا کردن مدارس خوب و با کیفیت است. کیفیت مدارس مستلزم تلاش و کار جمعی و هماهنگی کلیه پارامترهای داخلی و خارجی نظام مدرسه است. از میان بخش‌های گوناگونی که در آموزش و پرورش به‌طور رسمی فعال هستند، مدرسه‌ها عموماً و دوره متوسطه خصوصاً، به‌عنوان یک نهاد اجتماعی حساس، نقش مهمی در تحقق هدف‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر عهده دارند و لازمه تحقق این هدف‌ها، ایجاد و تقویت محیطهای جذاب و با کیفیت است (ربیعی، 1387: 112).
مدارس به‌عنوان پایدارترین شکل نهاد آموزش و پرورش همواره در معرض پرسشهایی در قبال کیفیت خود بوده‌اند. تحقق مدرسهی با کیفیت در ترکیب با مفهوم مدیریت کیفیت، سازه‌ای گسترده و چند بعدی است که مستلزم بازآرایی ساختار مدارس و بهبود محصولات و خدمات مدرسه، مشارکت همه جانبه و ایجاد فضای اطمینان بخش برای همه گروه‌های ذی‌نفع مدرسه است (خلخالی و قهرمانی، 1391). کیفیت مدارس و عوامل مؤثر بر آن مسألهای بسیار مهم است که مرکز توجه متخصصان تعلیم‌وتربیت بوده است. عواملی همچون خانواده، محیط زندگی، مدرسه و خدمات مدرسه، معلمان، مدیران، برنامه آموزشی (شاهدوستی، 1390) دانشآموز، قوانین و مقررات مدرسه، جو مدرسه، فرهنگ مدرسه، انتظارات جامعه از مدرسه (لای و چینگ[1]، 2011) نیروی انسانی متخصص و متعهد، مدیریت آموزشی قوی، ویژگیهای فراگیران، فرایندهای یادگیری و یاددهی (حبیبی و همکاران، 1392)، همچنین کیفیت معماری در محیط های یادگیری (خسروجردی و محمودی، 1392). محققان به پیچیدگی ارتباط بین شکل و خواص فیزیکی مدارس و آموزش و یادگیری را پی برده‌اند. در واقع فضای ظاهری خوب و کافی، تجهیزات و میز و صندلی مناسب، محیط تمیز و منظم، باعث احساس خوب دانشآموزان شده و در نتیجه در آموزش و یادگیری تأثیرگذار است (یولین و تسچنین – موران[2]، 2007). این عوامل و خیلی از عوامل دیگر در اثر بخشی کیفیت مدارس دخیلاند. پس باید همه عوامل در نظر گرفته شوند جامعه اگر بخواهد همگام با پیشرفت علمی جهان حرکت کند باید نقش این عوامل بها دهد و هرگز از تأثیر عوامل چندگانه غافل نشود. زیرا که نادیده گرفتن عوامل فوق در حقیقت سرمایه‌گذاری بدون هدف و برنامه در آموزش است که به خسارات جبران‌ناپذیر در سرمایه‌های انسان منجر می‌شود (شاهدوستی، 1390).
مهم‌ترین مسائل آموزش و پرورش به‌طور اعم و آموزش متوسطه به‌طور اخص جمع‌آوری شده که بعضی از آن عبارتند از: نداشتن سیاست‌های اصولی برای حفظ، نگهداری وارتقای کیفی و شغلی نیروی انسانی، تمرکز اداری قابل توجه و تنگناهای اداری، ارائه ندادن آموزش های ضمن خدمت با کیفیت مطلوب، بی‌توجهی به سبک یادگیری و ویژگیهای شخصیتی شاگردان، یکسان بودن روش‌ها و امکانات آموزش با نیازهای اقتصادی- اجتماعی جامعه، غیراستاندارد بودن فضای آموزشی، عدم‌استفاده‌ی پیوسته و پویا از وسایل کمک آموزشی، عدم‌تحقق هدف‌ها و مأموریت‌ها، دشوار شدن برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی به علت رشد متناسب منابع با نیازهای کمی و کیفی آموزش و پرورش، ضعف توان علمی و تخصصی معلمان و فقدان آموزش‌های تخصصی و مستمر، نبود شبکهی تبادلات علمی تخصصی و کم‌توجهی به قلمرو حرفه‌ای- تخصصی مدیریت و رهبری آموزشی (کاکوجوبیاری، 1382). پس همه این مسائل ما را به فکر فرو میبرد که دلیل این همه مشکلات مربوط به چه می‌تواند باشد؟ همه این مسائل به کیفیت مدارس بر می‌گردد. کیفیت نظام آموزشی نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و توسعه پایدار کشور دارد. بنابراین از اولویت ویژه‌ای برخوردار است. اقدام برای اصلاح کیفیت آموزشی مستلزم تحول در برنامه درسی، فرایند آموزشی- یادگیری و نحوه تدریس معلمان و مدیریت مدیران و ارزشیابی دانشآموزان می‌باشد. با توجه به شواهد آشکار در نارسایی کیفیت مدارس در هدایت رشد همه جانبه دانشآموزان، دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت باید به فکر چارهای در این زمینه باشند (شاهدوستی، 1۳90). با توجه به اهمیت دیدگاه متخصصان تعلیم‌وتربیت نسبت به کیفیت مدارس برای شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس و همچنین دیدگاه دانشآموزان برای بررسی وضعیت موجود کیفیت مدارس، سؤال اصلی پژوهش این است که از دیدگاه متخصصان تعلیم‌وتربیت چه عواملی بر کیفیت مدارس مؤثرند، همچنین دیدگاه دانشآموزان درباره‌ی وضعیت موجود کیفیت مدارس چگونه است.
شناسایی مؤلفههای کیفیت که محوریترین موضوع این پژوهش را تشکیل میدهد با شناسایی این مؤلفهها از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت، مدیران، دست اندرکاران و برنامه‌ریزان تعلیم و تربیت میتوانند کیفیت مدارس را بسنجند و عوامل مهم را تشخیص و به آنها اولویت بدهند و خط فکری مناسبی را جهت بهبود فعالیت های مدارس داشته باشند و فعالیتهای مدرسهای را به‌گونهای سامان بخشند که کیفیت پایدار تحقق یابد و این کار تنها از راه پدید آوردن مدارس کیفی در عمل امکانپذیر است. با توجه به اهمیت موضوع در این تحقیق قصد آن را خواهیم داشت ضمن شناسایی مؤلفههای کیفیت از دیدگاه متخصصان تعلیم‌وتربیت، به بررسی وضعیت موجود کیفیت مدارس از دیدگاه دانشآموزان بپردازیم. چون از طریق توجه به رضایت، ارزش نهادن به نظر آنها، با تأکید بر برنامه‌ریزی برای تأمین نیاز های آنان، بهبود عملکرد مدارس عملی خواهد شد.
سؤال اول: عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس از دیدگاه متخصصان علوم تربیتی کدم‌اند؟
سؤال دوم: وضعیت موجود کیفیت مدارس از دیدگاه دانشآموزان چگونه است؟
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از طرح اکتشافی متوالی[3] به‌عنوان راهبرد پژوهش استفاده کرده است. به این معنی که مرحلهی نخست آن از رویکردی کیفی (تحلیل محتوای کیفی عرفی) و مرحله دوم آن از رویکردی کمی تبعیت میکند (کرسول و کلارک، 2011 ترجمه کیامنش و سرایی، 1394).
مرحلهی کیفی: مراحل مختلف انجام شده در بخش کیفی (روش تحلیل محتوای کیفی): الف) طراحی سؤالات مصاحبه ب ) انتحاب مشارکتکنندگان: نمونهگیری در پژوهش کیفی عمدی و ارادی بوده و نه احتمالی، که از میان اساتید تعلیم و تربیت دانشگاههای شهرستان تبریز و معلمان باتجربه بیش از ده سال سابقهی کار، مدیران مدارس با بیش از 7 سال سابقه از میان شهرستان تبریز انتخاب شدند. مصاحبه تا آن‌جا ادامه پیدا نمود که احساس شد جوابهای ارائه شده مشابهت با پاسخهای قبلی داشته و چیزی به یافتهها اضافه نمیکنند و اصطلاحاً یافتههای مصاحبه به حد اشباع[4] رسیده است. ج) ضبط و پیادهسازی مصاحبهها. د) تحلیل دادههای کیفی (کدگذاری مصاحبهها).
در مورد فرآیند تحلیل دادهها در بخش کیفی باید گفت که ابتدا با تفکیک متن مصاحبه به عناصر دارای پیام در داخل خطوط یا پاراگراف تلاش شد و با استفاده از کدگذاری باز مفاهیم استخراج شدند و مرحله بعدی با استفاده از کدگذاری محوری، مفاهیم در قالب مقولههای بزرگ‌تری قرار گرفتند و سعی شد که مقولات در قالب دستههای بزرگ مفهومی طبقهبندی گردند. در این مرحله ابتدا مقوله اصلی تعیین شد سپس سایر مقولهها دستهبندی شدند. لازم به ذکر است که کدهای باز اولیه بسیار زیاد بودند ولی بعد از هر مرحله طبقهبندی و بررسی دادهها مفاهیم تکراری حذف و مفاهیم مشابه در هم ادغام شدند (ایمان و نوشادی، 1390).
مرحلهی کمی: برای گردآوری دادههای موردنیاز در خصوص ارزیابی کیفیت مدارس، پرسشنامهی 60 سؤالی تدوین گردید. در تدوین این پرسشنامه جهت حفظ روح زنده حاکم بر پژوهش از مصاحبه استفاده شده و تمامی سؤالات بر اساس کدهای باز و محوری استخراج شده‌اند. گویه‌های پرسشنامه بر طیف 5 درجهای لیکرت، از خیلی مخالفم (1) تا خیلی موافقم (5) تنظیم‌شده بود. در این پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات، ویژگیهای جمعیت شناختی (جنسیت، پایه تحصیلی و نوع مدرسه) و 60 سؤال وجود داشت. برای بررسی رواییمحتوایی پرسشنامه، بعد از تهیه پرسشنامه براساس کدهای باز، از نظرات7 نفر از اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان تعلیم‌وتربیت استفاده‌شده و نظرات آنان اعمال گردید و به‌منظور اطمینان از پایا بودن پرسشنامه و همسانی درونی سؤالها، ضریب آلفای کرونباخ برای نمونه مقدماتی (40 نفر) محاسبه شد. مقدار آلفای به‌دست‌آمده 789/0 حاکی از قابلیت اطمینان پرسشنامه و همسانی درونی گویهها است.
جامعه آماری این پژوهش در بخش کمی شامل کلیه دانشآموزان پسرانه متوسطهی دوم مشغول به تحصیل آموزش‌وپرورش شهرستان آذرشهر در سال تحصیلی95-1394 میباشند. حجم جامعه‌ی آماری1200 نفر است. در این تحقیق حجم نمونه براساس جدول مورگان تعیین گردید. با توجه به جامعهای به حجم 1200 نفر براساس جدول مذکور، نمونهای به حجم 288 نفر برای انجام تحقیق حاضر انتخاب شد. در پژوهش حاضر، روش نمونهگیری به‌کار گرفته شده، روش نمونهگیری طبقهای نسبتی است.
جدول (1): توزیع فراوانی و درصدی (جامعه و نمونه) آماری مدارس براساس نوع مدرسه
|
جامعه نمونه |
||||
|
نوع مدرسه |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|
عادی |
650 |
16/54 |
156 |
16/54 |
|
نمونه |
300 |
25/0 |
72 |
25/0 |
|
شاهد |
250 |
84/20 |
60 |
84/20 |
|
جمع کل |
1200 |
100/0 |
288 |
100/0 |
یافتهها
سؤال یک: عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت چه میباشند؟ برای پاسخ به این سؤال، متخصصان تعلیم و تربیت مورد مصاحبه قرار گرفتند و مصاحبهها با روش تحلیل محتوای عرفی تجزیه‌وتحلیل شدند و پس از کدگذاری باز و محوری، به 248 مفهوم اولیه، 28 بعد و 10 عامل رسیدیم که در جدول (2) نشان داده شده است.
جدول (2): عوامل و ابعاد مؤثر بر کیفیت مدارس
|
|
عوامل |
ابعاد |
مفاهیم اولیه |
|||
|
|
1-عوامل محیطی کیفیت مدارس |
الف) فرهنگ و نگرش جامعه
|
فرهنگ نگرش جامعه در رابطه با علم جایگاه علم و سواد در جامعه نگرش جامعه به شأن و مقام معلم توجه به جهانی‌شدن فرهنگ لحاظ عوامل فرهنگی در تدوین اهداف متأثر بودن دانشآموزان از فرهنگ جامعه و رسانه‌ها نشأت‌گیری بی‌انگیزگی دانشآموزان از جو اجتماعی ارتباط بین آموخته‌های دانشآموزان و نیازهای جامعه |
|||
|
|
ب) اقتصاد |
ارتباط بین تحصیلات و بازار کار وضعیت اقتصادی جامعه و خانواده‌ها توجه به بازار کار در انتخاب رشته دانش آموزان نبود استخدام و بازار کار عامل بی‌انگیزگی دانش آموزان |
||||
|
|
|
ج) مؤسسات آزاد آموزشی |
تأثیر مثبت و منفی مؤسسات آزاد آموزشی مؤسسات تقویت‌کننده آموزش‌های رسمی مؤسسات عامل بدبینی نسبت به مدارس نقش کمک‌کننده‌ی مؤسسات آزاد آموزشی همکاری مدارس با مؤسسات آزاد کنترل مؤسسات آزاد |
|||
|
|
د) سیاست‌گذاری آموزشی |
سیاست‌های نظام آموزشی تأثیر سیاست‌ها کشوری بر کیفیت مدارس برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری توسط متخصصان تعلیم و تربیت تجدیدنظر در قوانین و مقررات آموزشی عدم‌تمرکز در نظام آموزشی |
||||
|
|
2- ویژگیهای معلم |
الف) ویژگیهای ظاهری و شخصیتی |
انتقادپذیری در مقابل دانشآموزان اعتمادبه‌نفس معلم منش و اخلاق صبر و حوصله تعهد سازمانی و اخلاقی انتقادپذیری در مقابل دانشآموزان منظم نیاوردن مشکلات شخصی به کلاس درس درک ارزش و مقام معلم ویژگیهای ظاهری دلسوز بودن معلم انگیزه و عشق به کار معلمی وجود انسانیت در معلم توانایی نفوذ در دانشآموزان توانایی محبوب شدن برای دانشآموز داشتن فن بیان خوب معلم الگوی اجتماعی، رفتاری و ظاهری دانش آموزان |
|||
|
|
ب) ویژگیهای تخصصی معلمی |
آگاهی معلمان از اصول تعلیم و تربیت و اصول یادگیری توانایی ایجاد انگیزه در دانشآموزان متخصص در رشته‌ی مورد تدریس میزان مطالعه، تحقیق، علم و آگاهی معلم خبرگی داشتن اطلاعات عمومی و تخصصی به‌روز بودن معلم آشنایی با روشهای تدریس، فنّاوری و فناوریها معلمان آگاه به مسائل تربیتی و روانشناسی تجربه‌ی علمی معلم توانایی تربیت انسان در ابعاد مختلف نگرش معلمان در مورد امکانات و تجهیزات حرفه‌ای بودن کار معلم توانایی تدریس آگاهی از مسائل و مشکلات دانشآموزان توانایی حل مسائل دانشآموزان داشتن مهارت کلاس داری آشنایی با فنون مشاوره و راهنمایی توانایی کاربردی کردن محتوای تدریس توانایی در چگونگی ارائه‌ی تکلیف توانایی ارتباط دادن درس با مسائل روز برای ایجاد انگیزه توانایی در مشارکت دادن دانشآموز هنرمند و متخصص در مدیریت کلاس |
||||
|
|
ج) جایگاه اجتماعی – اقتصادی معلم |
جایگاه اجتماعی معلمان در جامعه قدرت اقتصادی معلم راضی بودن معلم از وضعیت موجود، افزایش شأن و مقام اجتماعی معلم ایجاد شرایط برای خود شکوفایی معلمین توجه به عامل انگیزشی معلمان تضمین نیازهای معلمان افزایش حقوق معلمین ایجاد عدالت در حقوق معلمان افزایش انگیزش معلمین ازنظر مالی اهمیت دادن به جایگاه و مقام معلم |
||||
|
|
د) شرایط استخدامی معلمین |
گزینش معلمان براساس علاقه و تخصص تغییر در معیارهای استخدام آموزش‌وپرورش انتخاب ملاک‌ها و معیارهای مناسب برای گزینش معلمان گزینش معلمان براساس استعداد معلمی تعدیل معلمان بی‌صلاحیت آزمون عملی معلمان در دوره استخدام آزمایشی جذب معلمان باانگیزه معلمی استخدام معلمین براساس تخصص استخدام معلمین از دانشگاههای معتبر |
||||
|
|
ه ) تربیت‌معلم، آموزش ضمن خدمت و توانمندسازی معلمین |
کیفیت معلم ورودی دورههای ضمن خدمت مناسب برای معلمان توانمند کردن و توسعه‌ی شایستگی معلمان آموزش مداوم معلمان |
||||
|
|
3- امکانات و تجهیزات
|
الف) ویژگیهای مدرسه |
ساخت مدرسه براساس اصول علمی آموزش‌وپرورش کیفیت فضای مدرسه (فضای سبز، نظافت، نظم) فضای آموزش بانشاط (وجود امکانات ورزشی و تفریحی) فضای فیزیکی مناسب زمینه‌ساز یاددهی و یادگیری بافت و فضای استاندارد مدرسه خدمات مدرسه فضای ظاهری مناسب جذابیت مدارس امکانات ورزشی برنامهی سالانه‌ی مدرسه برنامه هفتگی مدرسه دادن تغذیه مناسب در مدارس |
|||
|
|
ب) کلاس درس |
فضای فیزیکی کلاس درس استاندارد بودن تعداد افراد کلاس تنظیم میزان وقت کلاس براساس نوع درس استاندارد بودن وقت کلاس (50 دقیقه) |
||||
|
|
ج) امکانات، تجهیزات و فناوری نوین |
تجهیزات، امکانات و فناوریهای نوین مجهز به فنّاوری روز |
||||
|
|
4- ویژگیهای مدیر |
الف) ویژگیهای شخصیتی و انسانی مدیر |
ایجاد جو مثبت در مدرسه رهبر و انسانی رفتار کردن مدیر استفادهی مدیر از روشهای تیمی هنرمند بودن مدیر اعتماد مدیر به همکاران کمک، هدایت و کنترل معلمان و دانشآموزان توجه به عامل انگیزشی معلمان و دانشآموزان مدیر مدرسه به‌عنوان رهبر کاریزماتیک اعتماد و روابط انسانی درست با زیردستان و تفویض اختیار براساس توانایی مدیر به‌عنوان حفظ‌کننده انگیزه‌ی معلمان تلاش و خلاقیت مدیر نگرش و دیدگاه‌های مدیر بینش مدیر تعهد سازمانی مدیر به‌عنوان پیشرو کیفیت در مدارس رابطه مدیر- معلم بر اساس اقتضا و بلوغ ایجاد جو مثبت و صمیمی در مدرسه ایجاد نظم در مدارس ایجاد جو مثبت در مدارس |
|||
|
|
ب) تخصص مدیر |
سطح سواد، مطالعه و پژوهش مدیر انتخاب عوامل اجرایی توسط مدیر مدرسه توانایی استفاده کردن از امکانات(داشتن استراتژی) آگاهی از مهارتهای مدیریتی آشنایی با مالیه آموزشی و توانایی بودجه‌ریزی و کنترل هزینه‌ها تصمیم‌گیری و توانایی حل مسأله رابطه مدیر- معلم براساس اقتضا و بلوغ استفاده مدیر از همهی منابع قدرت متخصص بودن مدیران مدارس دارای تفکر دستگاهی و راهبردی مدیر به‌عنوان محور عملکرد در مدرسه توانایی مدیر در مشاوره هنرمند بودن مدیر داشتن مهارت برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی قوی توانایی اجرای برنامه‌های آموزشی و تفریحی متخصص در تعلیم و تربیت انجام نظارت و کنترل صحیح مدارس |
||||
|
5- ویژگیهای دانشآموز
|
الف) کیفیت دانشآموزان ورودی |
کیفیت دانشآموزان از نظر علمی علاقه و انگیزه‌ی دانشآموزان تقسیم دانش آموزان بین مدارس متفاوت جداسازی دانشآموزان استثنایی از عادی شخصیت دانشآموزان الگو گیری دانشآموزان تأثیرپذیر از تأثیرگذار توجه به تفاوت‌های فردی دانشآموزان |
|
|||
|
ب) موانع ادامه تحصیل |
ازدواج زودهنگام عامل ترک تحصیل دانشآموزان دختر آسیب‌شناسی دانشآموزان تک والدین آسیب‌شناسی آموزش‌وپرورش |
|
||||
|
ج) تربیت فردی دانشآموزان |
تربیت دانشآموز براساس نیازهای دنیای مدرن دانشآموز و پر کردن اوقات و فراغت آنها انتخاب رشته و هدایت تحصیلی دانشآموزان و در نظر داشتن سه برگ خرید در انتخاب رشته آموزش مسائل روزبه دانشآموزان استفاده از روشهای تربیتی مطلوب و پرهیز از تنبیه کارآموزی دانشآموزان به‌صورت واقعی تشویق دانشآموزان به همکاری و دادن مسؤولیت ایجاد فضا و امکانات برای انجام فعالیتهای دانش‌آموزی ایجاد تشکل‌ها و فعالیتهای دانش‌آموزی موفقیت مدرسه در تربیت دانشآموزان تأثیرپذیر برنامه‌های فوق‌برنامه عامل ایجاد انگیزه و نشاط دانشآموزان |
|
||||
|
|
6- روابط انسانی |
الف) روابط مدیر – معلمان |
رابطه دموکراتیک علمی بین مدیر و معلمان انجام کارها به‌صورت مشارکتی و گروهی ارتباطات درون‌سازمانی روابط انسانی مناسب همکاری و مشارکت همه عوامل اجرایی در تحقق اهداف رابطهی مدیر – معلم براساس بلوغ ایجاد انگیزه از طریق احترام اداره مدارس به‌صورت مشارکتی استفاده از اصول و روابط انسانی در اداره‌ی مدارس استفاده از اصول و روابط انسانی در اداره‌ی مدارس |
|||
|
|
ب)روابط معلم– دانشآموز |
رابطه متقابل و حرفه‌ای بین معلم و دانشآموز تمایز قائل شدن بین رفتارهای مقتضای سن با هنجارشکنی دانشآموزان استفاده از روشهای تربیتی برای از بین بردن بی‌نظمی داشتن ارتباط صمیمی عوامل اجرایی مدرسه با دانشآموزان در ایجاد انگیزه دادن شخصیت به دانشآموز |
||||
|
|
7- خانواده |
الف) روابط خانواده با مدرسه |
رابطه تنگاتنگ بین معلم و اولیای دانشآموزان اهتمام مدرسه در تذکر اولیا مشارکت اولیاء در امور مدرسه آگاهی خانواده‌ها از برنامه‌های مدرسه ارتباط مستمر خانواده با مدرسه برگزاری انجمن اولیا و مربیان به‌صورت واقعی نه تشریفاتی آموزش اولیا در مدارس و دادن اطلاعات و آگاهی‌های لازم. |
|||
|
|
ب) ویژگیهای اولیا |
خانواده‌ها زمینه‌ساز تربیت خانواده‌ها (تحصیل‌کرده، خانواده‌های فقیر و روستانشین، شهری) اولیا آگاه به مسائل اولیا زمینه‌ساز آرامش در خانه نگرش و سطح سواد والدین دانشآموزان |
||||
|
|
8- اهداف آموزشی و محتوای تدریس |
الف) منابع تدوین اهداف |
تدوین اهداف با توجه به نیازهای دانشآموزان و جامعه روانشناسی در تدوین اهداف رفتارشناسی در تدوین اهداف استفاده از نکات انسان‌شناسی در تدوین اهداف مسائل بنیادین حقوقی و اجتماعی در تدوین اهداف توجه به کثرتگرایی در تدوین اهداف توجه به تفکر، حل مسأله، خلاقیت، انتقادپذیری و کارآفرینی در تدوین اهداف توجه به معیارهای کیفی در تدوین اهداف تعیین اهداف براساس همهی جوانب تربیتی توجه به هنر و موسیقی در تعیین اهداف توجه به برنامه درسی پنهان تعیین اهداف درس براساس سطوح یادگیری تأکید بر کیفیت نه کمیت در تدوین اهداف توجه به مهارتهای اجتماعی در تدوین اهداف توجه به فعالیتهای غیر شناختی |
|||
|
|
ب) ویژگیهای هدف |
واقع‌بینی در تدوین اهداف فاصله و شکاف بین اهداف و واقعیت تدوین اهداف واقعی و دست‌یافتنی سلیقه‌ای عمل نکردن در اجرای اهداف ارزیابی میزان دستیابی به اهداف اجرای درست اهداف و برنامه‌های آموزش‌وپرورش مقایسه اهداف با برون دادها برای ارزیابی کیفیت |
||||
|
|
|
ج) منابع تدوین محتوای درسی |
تدوین کتابهای درسی براساس نیازهای دانشآموزان تدوین محتوا براساس نیازهای جامعه توانایی ارتباط محتوا بازندگی و جامعه توجه به فرهنگ و قومیتها در تدوین محتوای درسی |
|||
|
|
9- منابع |
الف) کیفیت نیروی انسانی مدارس |
عوامل اجرایی مناسب (مدیر، معاون و معلمان) نیروی انسانی متخصص، آموزش‌دیده، کارآمد، خلاق استخدام براساس شایستگی نه رابطه‌ای تقسیم امکانات و نیروی انسانی به‌صورت عادلانه در مدارس استفاده از تخصص کارکنان نیروی انسانی کافی (مشاور، پرورشی) تقسیم مناسب معلمان بین مدارس متفاوت |
|||
|
|
|
ب) منابع مالی مدارس |
بودجه و سرانه دانش‌آموزی اختصاص‌یافته از طرف دولت حمایتهای مالی اولیا حمایت خیران تأثیر عوامل مالی بر همهی عوامل کیفیت عوامل مالی تسهیل‌کننده سایر عوامل کیفیت |
|||
|
|
10- روش تدریس |
الف) فنون و روشهای تدریس |
عملی و کاربردی کردن آموزش طراحی طرح درس مناسب استفاده از روشهای تدریس فعال و نوین تدریس به‌صورت عینی دانشآموز محور بودن تدریس انتخاب از روشهای مختلف تدریس براساس مقتضیات تدریس مناسب و گفتن کاربردهای درس |
|||
|
|
ب) استفاده از تکنوژی آموزشی |
توانایی استفاده کردن از امکانات نگرش معلمان نسبت به فنّاوری‌های آموزشی فرهنگ استفاده از فنّاوری نوین در آموزش استفاده از رسانه‌ها در آموزش استفاده از چندرسانه‌ای تا در آموزش استفاده از رسانههای عمومی در آموزش عملی و کاربردی کردن آموزش تأکید بر حواس مختلف در آموزش افزایش بازدهی با انتخاب صحیح ابزارهای کمک‌آموزشی |
||||
جدول (3): عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت
|
1- عوامل محیطی کیفیت مدارس 2- ویژگیهای معلم 3- امکانات و تجهیزات 4- مدیر مدرسه 5- ویژگیهای دانشآموز |
6- روابط انسانی در مدرسه 7- خانواده 8 - اهداف آموزشی و محتوای تدریس 9- منابع (مالی و انسانی) 10- روش تدریس |
سؤال دوم: وضعیت موجود کیفیت مدارس از دیدگاه دانش آموزان چگونه است؟
با توجه به جدول 4 مقدار عددی ضریب معناداری مؤلفههای عوامل محیطی، ویژگیهای معلم، ویژگیهای مدیر، ویژگیهای دانشآموز، روابط انسانی، خانواده، نیروی انسانی، روش تدریس و عوامل مالی، کمتر از 05/0 بوده است و میانگین نمرات این مؤلفهها بالاتر از میانگین مفروض (3) میباشند و تفاوت معناداری بین دو میانگین (میانگین مفروض(3) و میانگین نمونه) وجود دارد پس نتیجه میگیریم که میزان کیفیت مدارس آذرشهر در زمینههای عوامل محیطی، ویژگیهای معلم، ویژگیهای مدیر، ویژگیهای دانشآموز، روابط انسانی، خانواده، نیروی انسانی، روش تدریس و عوامل مالی در حد مطلوبی قرار دارند. اما مقدار عددی ضریب معناداری مؤلفههای امکانات و تجهیزات و اهداف آموزشی و محتوای درسی بیشتر از 05/0 بوده است و میانگین نمرات این مؤلفهها پایینتر از میانگین مفروض (3) میباشند و تفاوت معناداری بین دو میانگین (میانگین مفروض (3) و میانگین نمونه) وجود ندارد پس نتیجه میگیریم که میزان کیفیت مدارس آذرشهر در زمینه‌ی امکانات و تجهیزات و اهداف آموزشی و محتوای درسی در حد مطلوبی نیستند.
جدول (4): آزمونهای t تک نمونهای برای مؤلفههای کیفیت مدارس
|
مؤلفههای کیفیت |
مقدار کل |
انحراف استاندارد |
میانگین |
مقدار t |
درجه آزادی |
ضریب معناداری |
|
عوامل محیطی |
288 |
55/0 |
27/3 |
31/8 |
287 |
001/0 P< |
|
ویژگیهای معلم |
288 |
63/0 |
33/3 |
31/8 |
287 |
001/0 P< |
|
امکانات و تجهیزات |
288 |
76/0 |
97/2 |
58/0- |
287 |
56/0 |
|
ویژگیهای مدیر |
288 |
92/0 |
85/3 |
56/15 |
287 |
001/0 P< |
|
ویژگیهای دانشآموز |
288 |
76/0 |
37/3 |
14/8 |
287 |
001/0 P< |
|
روابط انسانی |
288 |
77/0 |
71/3 |
80/15 |
287 |
001/0 P< |
|
خانواده |
288 |
79/0 |
82/3 |
79/17 |
287 |
001/0 P< |
|
اهداف آموزشی و محتوای تدریس |
288 |
03/1 |
91/2 |
54/1- |
287 |
12/0 |
|
روش تدریس |
288 |
06/1 |
18/3 |
94/2 |
287 |
001/0 P< |
|
منابع |
288 |
92/0 |
25/3 |
68/4 |
287 |
001/0 P< |
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد که عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس از دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت عبارتند از 1- عوامل محیطی کیفیت مدارس، 2- ویژگیهای معلم، 3- امکانات و تجهیزات، 4- مدیر مدرسه،- 5- ویژگیهای دانشآموز، 6- روابط انسانی در مدرسه، 7- خانواده، 8 - اهداف آموزشی و محتوای تدریس، 9- منابع (مالی و انسانی) و10- روش تدریس، پژوهشی دقیقاً با چنین سؤالی انجام‌نشده است اما نتایج این پژوهش با برخی از پژوهش‌ها به‌نوعی همسو است از آن جمله: میرغفوری و شعبانی، محمدی و منصوری محمد آبادی (1395)، که 23 عامل مؤثر بر کیفیت خدمات آموزشی را شناسایی کردند که 6 مورد از این عوامل (1- استفاده از مدرسان بادانش و تجربه کافی 2- ایجاد فضای آموزشی کافی (آزمایشگاه، کلاسهای درسی) 3- منابع مالی 4- همکاری و کار گروهی (روابط انسانی)، 5- به‌روزبودن مدرسان، 6- تبیین دقیق استراتژیهای تدریس و یادگیری برای مشارکتکنندگان در دورههای آموزشی)، عباسی (1393) به دو عامل 1- کیفیت خدمات فیزیکی و 2- اطمینان خاطر و همدلی در مدارس (روابط انسانی) اشاره‌کرده است. ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)، به 10 عامل بر شاداب سازی مدارس اشاره‌کرده است که این عوامل میتوانند بر کیفیت مدارس تأثیرگذارند که عبارت‌اند از 1- عوامل فیزیکی (رنگ، نور، چیدمان صندلی، ) 2- معلمان (پوشش ظاهری) 3- تأسیسات و امکانات 4- روش تدریس 5- اهداف 6- استفاده از وسایل کمک‌آموزشی 7- محتوای تدریس و نحوه نگارش کتابهای تدریس 8- گروهبندی دانش آموزان (ویژگیهای دانش آموزان) 9- سبک مدیریت مدرسه 10- جو عاطفی و غیررسمی بین همکاران (روابط انسانی). عباسی (1393)، فضلی (1389)، عوامل ورودیهای نظام آموزش(دانش آموزان)، عوامل محیطی و فیزیکی، عوامل مالی، محتوا و فرایندهای آموزشی را در کیفیت آموزشی مؤثر میداند. لطف عطا (1387)، از عوامل محیطی و فیزیکی کیفیت مدارس نام میبرد که عبارت‌اند از (1- سروصدا 2- راهروها و دیوارها 3- رنگ‌ها در فضای آموزشی 4- فضای ورودی مدرسه 5- کلاس و مبلمان، 6- روشنایی 7- ارتباط درون و بیرون 8- محوطه). یولین و تسکین موران (2007)، به کیفیت امکانات و جو مدرسه (روابط انسانی)، انکیوب، به عامل معلم، منابع مالی، وضع مدرسه (محل احداث) و برنامه درسی اشاره کرده‌اند. استپنیتسکی[5] (2004) به رابطهی معلم – دانشآموز (روابط انسانی)، معلمان و ویژگیهای دانشآموزان پرداخته است. جمادی و ریس[6] (2004) به ویژگیهای دانشجویان، ویژگیهای اساتید، مواد، تجهیزات و امکانات، که در کارایی نسبی مؤسسات آموزشی مؤثرند نام‌برده است. با توجه به اینکه عوامل زیادی در کیفیت مدارس دخیلاند پس توجه به همهی عوامل امری ضروری است و باید به همهی عوامل کیفیت مدارس به‌صورت تفکر سیستمی نگاه کنیم تا نگاهمان به کیفیت مدارس به‌صورت تک‌بعدی نباشد.
نتایج سوال دوم نشان داد که میانگین وضعیت موجود کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی عوامل محیطی در حد مطلوبی قرار دارد. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات: مهر علی زاده، رومیانی و پارسا (1391)؛ از عوامل محیطی که می‌تواند بر کیفیت مدارس تأثیر بگذارد شهری و روستایی بودن دانشآموز است که عملکرد دانش آموزان شهری همواره نسبت به دانشآموزان روستایی در سطح بهتری بوده است، لینکوو[7](2006)؛ خصوصی‌سازی، عدم‌تمرکزگرایی و مشارکت شهروندان، سه استراتژی هستند که توسط بانک جهانی برای کنترل هزینه‌ها و بهبود آموزش‌وپرورش تعیین‌شده است. همسو دانست. میزان کیفیت مدارس آذرشهر در زمینه‌ی مؤلفهی ویژگیهای معلم در حد مطلوبی قرار دارد. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات میر غفوری و همکاران (1395)؛ از عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت خدمات آموزشی استفاده از مدرسان باتجربه است که باید در وهله اول بر آنها تأکید شود، فضلی (1389)؛ یکی از عوامل مهم کیفیت آموزش، را معلم میداند، شیبانی و افلاکی فرد (1393)؛ مشخصات فردی دبیر و مشخصات علمی دبیر بر کیفیت آموزشی تأثیر به سزایی دارند، ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)؛ پوشش و ظاهر معلمین بر شاداب سازی مدارس مؤثرند. همسو است. میزان کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی امکانات و تجهیزات در حد مطلوبی قرار ندارند. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات میر غفوری و همکاران (1395) مبنی بر اینکه از21 عامل مؤثر بر کیفیت خدمات آموزشی، ایجاد فضاهای آموزشی کافی (آزمایشگاه، کلاسهای درسی) و شناخت نظام‌های نوین آموزشی و استفاده از آنها در فرایند آموزش، که مربوط به امکانات و تجهیزات میباشند، نام میبرد. فضلی (1389)، عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشی را پنج مورد عنوان کردند که یکی از این عوامل محیط، است که باید امن، سالم، حمایت‌کننده و دارای منابع و تسهیلات کافی باشد. لطف عطا، (1387) بیان میکند که عوامل محیطی بر یادگیری تأثیر گذارند. عباسی (1393)، اظهار میدارد که امکانات و عوامل فیزیکی در مدارس غیردولتی بهتر از مدارس دولتی است و علت این امر به خصوصی بودن مدارس برمیگردد. ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)، از عوامل مؤثر بر شاداب سازی مدارس عوامل فیزیکی مدارس نام میبردند. همسو است. امکانات و تجهیزات در کیفیت مدارس حائز اهمیت است.. مدرسه باید در فضایى مناسب، با روش و امکانات مطلوب و بر اساس نیازها، علایق و زمینه‌هاى علمى شاگردان تهیه شود و انجام پذیرد تا معلم در تدریس و شاگردان در یادگیری، احساس رغبت و انگیزه کنند و از فعالیت خود احساس لذت و رضایت نمایند. میزان کیفیت مدارس آذرشهر در زمینه‌ی مؤلفهی ویژگیهای مدیر مدرسه در حد مطلوبی قرار دارد. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات خسرو پور (1390) مبنی بر اینکه، بین میزان بهکارگیری اصول مدیریت کیفیت و کار آیی مدیران مدارس همبستگی وجود دارد. نتایج تحقیقات باهاموند ومدیا[8] (2002) نشان داد؛ مدیرانی که مدارس آنها اثربخشی کمتری داشت فرهنگ مدرسهی آنها بیشتر از نوع فرهنگ تهاجمی- تدافعی بود. ولی مدیرانی که مدارس آنها اثربخشی بیشتری داشت فرهنگ آنها بیشتر از نوع فرهنگ مشارکتی بود. ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391) عوامل مؤثر بر شاداب سازی مدارس عوامل سازمانی را بیان میکنند که ازجمله این عوامل میتوان به سبک مدیریت مشارکتی مدارس، تقسیم‌کار و تفویض اختیار، استفادهی بجا از تشویق و تنبیه اشاره کرد، همسو دانست. میزان کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی مؤلفهی روابط انسانی در حد مطلوبی قرار دارد. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات حبیبی و همکاران (1390)؛ یکی از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت خدمات آموزشی محیط است که باید امن، سالم، حمایت‌کننده باشد. علی زاده و سلیمی (1386)؛ بین فرهنگ‌سازمانی و بهبود کیفیت مدارس متوسطه با بهبود کیفیت همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. استپنیتسکی (2004)؛ رابطه معلم و دانشآموز، درصد معلمان داخلی، موجود بودن مراکز مشاوره دانشآموزان، ملحق شدن به مدارس خارجی و طبقهبندی دانشآموزان نقش بسیار مهمی در عملکرد مدارس دارند. ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)؛ عوامل مؤثر بر شاداب سازی مدارس به عوامل سامانی ازجمله (جو عاطفی و غیررسمی بین همکاران، نگرش مثبت و خوش‌بینی مسؤولان مدرسه نسبت به دانشآموزان) اشاره میکنند، همسو دانست. میزان کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی عامل خانواده در حد مطلوبی قرار دارند. تحقیقی با عنوان این سؤال پژوهشی انجام‌شده باشد، یافت نشد ولی به‌صورت غیرمستقیم میتوان این تحقیق را با تحقیق؛ خضری (1388)؛ تماس منظم و ارتباط خوب بین کارکنان مدرسه و والدین می تواند به پیشرفت آموزشی یادگیرندگان کمک کند، همسو دانست. میزان کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی اهداف آموزشی و محتوای درسی در حد مطلوبی قرار ندارند. تحقیقی با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد ولی به‌صورت غیرمستقیم میتوان نتایج این تحقیق را با تحقیقات ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)؛ اهداف باید دقیق و روشن‌بیان شوند و محتوای دروس بازندگی دانشآموزان همخوانی داشته باشد. فضلی (1389)؛ از عوامل مؤثر بر کیفیت آموزشی به محتوا اشاره میکند و بیان میکند که محتوا، بستر اکتساب مهارتهای اساسی را فراهم میکند. علی زاده و سلیمی (1386)؛ توجه به اهداف درازمدت و کوتاه‌مدت و توجه به چشم‌انداز بلند در مدرسه، با بهبود کیفیت همبستگی مثبت و معناداری دارد. انکیوب[9] (2009)؛ در تحقیقش دلایل پایین بودن نرخ قبولی و به‌طورکلی کارایی درونی مدارس را شامل روحیه پایین معلم، نبود منابع، دوری مدارس از محل سکونت دانشآموزان و عدم تناسب برنامه درسی طراحی‌شده با وضعیت مدارس روستایی میداند، همسو دانست. میزان کیفیت مدارس آذرشهر درزمینه‌ی مؤلفهی روش تدریس در حد مطلوبی قرار دارد. اگرچه پژوهشی دقیقاً با عنوان این سؤال پژوهشی یافت نشد، ولی تا حدودی میتوان نتایج یافتههای این تحقیق را با تحقیقات میر غفوری و همکاران (1395)؛ از 21 عاملی که بر کیفیت آموزشی مؤثرند میتوان به تبیین دقیق استراتژیهای تدریس و یادگیری برای مشارکتکنندگان در دورههای آموزشی، اشاره کرد، شیبانی و افلاکی فرد (1393)؛ روشهای نوین تدریس و استفاده از فناوریها و نرم‌افزارهای آموزشی، را از عوامل مؤثر بر کیفیت آموزش میداند. ایزدی، هاشمی و بر زمینی (1391)؛ از عوامل مؤثر بر شادابی‌سازی مدارس به عوامل آموزشی اشاره میکند که عبارت‌اند از: روشهای تدریس فعال و مشارکتی، بیان روشن و دقیق اهداف رفتاری، استفاده از رایانه، اینترنت، پاورپوینت و دیگر ابزار کمک‌آموزشی، ذاکری و همکاران (1390)؛ نگرش معلمان نسبت به کاربرد فناوریهای نوین آموزشی در فرآیند تدریس مثبت است، خوشبخت و لطیفیان (1390)؛ تدریس معلم کیفیت تدریس، زمان و فرصت یادگیری بر عملکرد دانشآموزان در درس ریاضی مؤثر است.
با توجه به نتایج پیشنهاد می‌شود به عوامل مؤثر بر کیفیت مدارس به‌صورت تفکر سیستمی نگاه کرد و همهی عوامل را به‌صورت سیستمی در نظر گرفت. تا هیچ‌یک از عوامل نادیده گرفته نشود و در ارزیابی کیفیت مدارس علاوه بر نشانگرها و شاخصهای کمی (نرخ قبول، مردودی . ..) به معیارهای کیفی (کیفیت تدریس، خلاقیت، مسئولیت‌پذیری) توجه شود. امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی (معلمان) به‌صورت عادلانه در میان مدارس مناطق مختلف تقسیمبندی شود. در تدوین اهداف به کثرتگرایی (فرهنگهای مختلف، قومیتها، زبانها، مذهبها و جغرافیا) توجه شود. در تدوین اهداف بیشتر تأکید بر کارهای عملی، کارگاهی و پژوهشی شود تا صرفاً بر مباحث تئوری و حفظی. نگرش و فرهنگ جامعه در رابطه شأن و مقام معلم تغییر کند که این امر از طریق حمایتهای مالی دولت و فرهنگ‌سازی توسط رسانههای عمومی امکانپذیر است. آموزش ضمن خدمت معلمان براساس نیازسنجی (آموزش روشهای نوین تدریس، آموزش نرمافزارها و برنامه‌های آموزشی جدید و ...) برگزار شود. معلمانی که استخدام میشوند بعد از دو سال آزمایشی اگر عملکرد خوبی نداشتند باید تعدیل گردند.
)
