Document Type : Mixed Method Research Paper
Authors
1 Ph.D. Student of Educational Management at Bu-Ali Sina University in Hamedan, Iran
2 Associate Professor, Department of Education, Bualisina University, Hamedan
3 Assistant Professor, Department of Education, Bualisina University, Hamedan.
Abstract
Keywords
مقدمه
دستیابی به ارزشهای بنیادین و محقق کردن اهداف هر سازمان مستلزم تدوین برنامههای استراتژیک و اجرای کامل آنهاست. نظام آموزشی نیز برای حرکت به سمت تعالی، ناگزیر از استقرار برنامههای نوین مدیریتی هستند ((Saraydarian, 2015 . در حال حاضر یکی از مهمترین و اثربخشترین برنامهها در راستای بهبود کیفیت نظام آموزشی، برنامه تعالی مدرسه[1] است (Mohebbi, Mesgarzadeh & Momen Kia, 2015) . برنامه تعالی مدرسه ، نوعی ساختار مدیریتی است که با الهام از مدل تعالی سازمانی بهمنظور اجرا در سراسر کشور طراحی گردید و با تکیهبر سند تحول بنیادین ، شرایطی را فراهم میآورد تا کلیه عوامل مؤثر در مدرسه ضمن شناسایی ظرفیتهای داخلی و پیرامونی خود، در زمره مدارس پویا، موفق، ممتاز و متعالی قرار گیرند( Ministry of Education,2014) .
علیرغم اهمیت برنامههای تدوینشده در سازمان آموزشوپرورش، زمانی ارائه برنامهای منطقی است که محتوای آن در راستای نیازها، تبدیل نیازها به محتوای برنامه، اجرای مؤثر برنامه، بسترسازی لازم و استفاده از مقیاس مناسب برای ارزشیابی اثربخشی باشد، بهطوریکه همواره پرسشهایی همچون، سهم برنامه در بهبود محصول یا خدمات تولیدشده و کاستیها و قوتهای برنامه مطرح میشود, 2014: 605) Balabonien & Vecerskiene (. ازآنجاکه اجرای هر برنامه متضمن سرمایهگذاری هنگفت و صرف زمان خدمتی نیروی انسانی فعال است. برای کاهش این پیامدها و یکی از راههای مقابله با برنامههای ناکارآمد، ارزشیابی[2] بهموقع سازمان و عملکرد آن است. ارزشیابی از مهمترین مراحل برنامهریزی آموزشی است که انجام صحیح آن اطلاعات بسیار مفیدی را درباره چگونگی برنامهریزی و اجرای برنامههای آموزشی در اختیار گذاشته (Kiamanesh, 2013 ) و عامل مؤثری در سنجش عملکرد و میزان تحقق اهداف برنامههاست ( Moullin, 2004) .
مدل سیپ ازجمله الگوهای ارزشیابی است که با تأکید بر مشاهدات منظم ، روایی درونی و بیرونی مدل مناسبی برای ارزشیابی برنامههای آموزشی است ( Agrawe, 2008). به عقیده Turk, 2008)) ارزشیابی مبتنی بر مدل سیپ در برانگیختن نظام آموزشی به مطالعه فرصتها و چالشها و تلاش برای بهبود فرایندها نقش مؤثری دارد
به عقیده (Stufflebeam & Webster,1986) ارزشیابی ، فرایند تعیین کردن، به دست آوردن و فراهم ساختن اطلاعات توصیفی و قضاوتی در مورد ارزش و مطلوبیت هدفها، طرح، اجرا و نتایج بهمنظور هدایت تصمیمگیری، خدمت به نیازهای پاسخگویی و درک بیشتر پدیدههای موردبررسی است. در مدل سیپ چهارعنصر کلیدی ارزشیابی عبارتاند از: 1) زمینه ، نیازها و مسائل مربوط به حوزه تعریفشده را موردسنجش قرار میدهد؛ 2) درون داد یا تصمیمگیری در مورد استراتژیها و طرحها، تمام عوامل مؤثر برای رسیدن به هدفهای برنامه از قبیل راهبردهای آموزشی، تهیه منابع مالی و امکانات کمکآموزشی، آموزش نیروی انسانی و جدول زمانبندی اجرای برنامه را موردسنجش قرار میدهد؛ 3) فرایند، با استفاده از مشاهده مستقیم و دقیق، چگونگی اجرای برنامه از ابعاد مختلف را شناسایی و با آنچه در برنامه پیشبینیشده مورد مقایسه قرار میدهد؛ 4) برون داد ، نتایج حاصل از اجرای برنامه را موردسنجش قرار میدهد (Kiamanesh, 2013).
در یک مطالعه ( Khosroupou, 2011) به کارگیری اصول مدیریت کیفیت گرا از سوی مدیران دوره متوسطه شهر زاهدان را مورد بررسی قرار داد و نتایج نشان داد که بیشتر مدیران از اصول و روش مدیریت کیفیت اطلاع دارند و آن را به کار میبرند. ) , 2013 (Soltanizadeh در مطالعهای یافت که بین فرهنگسازمانی، استفاده از فناوری اطلاعات، اعتماد به همکاران، تعهد سازمانی و مدیریت کیفیت جامع رابطه معنیداری وجود دارد. تحقیق(Sadat , 2013) حاکی از آگاهی بالای مدیران از مدل تعالی و بالأخص موفقیت از طریق استعداد کارکنان بود. در یک مطالعه (Chavoshi Hosseini, 2014) مؤلفههای فضای مدرسه، ارزشیابی ، امکانات و فناوری را عامل کیفیتبخشی مدرسه معرفی کرده است. (Shirbagi & etal , 2016 ) شاخصهای مدیریت کیفیت مدارس متوسطه شهر کوهدشت از دیدگاه مدیران و معلمان را خوب اما از نظر والدین و دانش آموزان را ضعیف ارزیابی کردند.
در تحقیقی (Tee , Chan, 2008) با عنوان مطالعه مدل تعالی مدارس در سنگاپور، وضعیت آن را در سطح مطلوب نشان دادند. ) ( Chan, 2008 در مقایسه مدل تعالی مدرسه سنگاپور با مدیریت مدرسه محور هنگکنگ نشان داد که رویکرد سنگاپور و هنگکنگ هر دو بر اساس تمرکززدایی اما باهدف متفاوت بود. انعطافپذیری برنامه ، استقلال مدارس در پاسخگویی به نیازهای دانش آموزان و مدیریت کارکنان خود از وجوه تشابه برنامه دو جامعه مذکور بود. هر دو سنگاپور و هنگکنگ با چالشهای مشابه عرصه اقتصادی مواجه هستند و هردوی آنها عدم تمرکز قدرت در نظام آموزشوپرورش برای برطرف کردن چالش اقتصادی و ارتقاء انعطافپذیری و نوآوری را اتخاذ کردهاند. (Susan, 2011) در تحقیق خود ساختار سازمانی، فضا، توجه به نیازهای ذینفعان را از زمینهها، فرهنگسازمانی، فناوری اطلاعات، برنامههای آموزشی را درون داد، آموزش و یادگیری، غنیسازی برنامه، را از فرایندها ، بهداشت ، توسعه مهارتها، مشارکت و نوآوری را از پیامدهای تعالی مدرسه معرفی کرده است.
در پژوهشی(Amani, Asee, 2013) در پی انتخاب برترینها بر اساس حرفه تدریس و معیارهای منصفانه و شفاف را عامل بهبود تعالی معلمان اعلام کردند. (Chiş, Bocoş , 2015) نیازسنجی، فرصتهای آموزشی، منابع پشتیبانی و مشارکت ذینفعان در تدوین برنامه،( Mohd, Mokhtar, Zainol, Hanafiah,2015) رهبری، فرهنگ، اهداف و استراتژی، مدیریت منابع، مدیریت تغییر، نوآوری، کارمند محوری، مشتری محوری ، Isti Hidayah, 2015) ( طراحی برنامههای آموزشی با مشارکت معلمان و گروههای تیمی معلمان، , 2016) Mynbayeva, Akshalova, Batanova, Sadvakassova (بهداشت و ایمنی، توجه به عوامل انگیزشی و غنیسازی برنامهها را از عوامل مؤثر در تعالی مدرسه معرفی کردهاند. (Tolley, Flecknoe, 2016) نظارت مستمر، تشویق ، مشارکت ذینفعان در تدوین برنامه ، تأمین بودجه و تأکید بر فرایند برنامه بهجای نتایج را از عوامل مؤثر و کمبود تجهیزات پشتیبانی را از موانع این برنامه معرفی کردهاند.
ازآنجاکه از تصویب و اجرای برنامه تعالی مدرسه بیش از 3 سال میگذرد، علیرغم اهمیت پایش مستمر برنامه تعالی مدرسه، مقیاس مهمی جهت سنجش این مهم در دسترس نیست و از طرفی با جستجوی محقق در بانکهای اطلاعاتی به نظر میرسد که مطالعات چندانی در داخل و خارج کشور در ارتباط با ارزشیابی برنامه تعالی مدارس انجامنشده است، بنابراین موضوع پژوهشی جدید بوده، لذا با ارزشیابی این برنامه، نتایج پژوهش میتواند راهکارهای مناسبی جهت تصمیمگیریهای بعدی در رابطه با این برنامه در اختیار متولیان آموزشوپرورش قرار دهد. همچنین با توجه به اینکه نظام آموزش متوسطه یکی از حساسترین مراحل آموزشوپرورش هر کشور میباشد. چراکه ایـن مرحله از آموزش، دوره آمادهسازی دانش آموزان جهت ورود به بازار کار و یا برای ادامـه تحـصیل در آموزش عالی میباشد ، بنابراین هدف اصلی این پژوهش ، یررسی وضعیت برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل ارزشیابی سیپ بوده است. با توجه به اهداف مذکور، پرسشهای پژوهشی زیر مدنظر است:
1) شاخصهای بیانگر ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ کدامند؟
2) مدل روابط عوامل مدل سیپ در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه تا چه حد از اعتبار و پایایی لازم برخوردار است؟
3) وضعیت کیفیت برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ چگونه است؟
روششناسی
این پژوهش با توجه به اینکه درصدد ارائه اطلاعات سودمند برای اجراست در زمره تحقیقات کاربردی است. به دلیل قضاوت در مورد برنامه تعالی مدرسه ، جزء تحقیقات ارزشیابی است. به این صورت که ابتدا با استفاده از تحلیل مضمون حاصل از منابع مرتبط با موضوع و مصاحبه نیمه ساختاریافته با اساتید صاحبنظر ابزار اندازهگیری تدوینشده و در مرحله کمی، یافتههای اولیه و احصاء شده از مرحله کیفی مورد آزمون قرار میگیرد .
1) بخش کیفی: مشارکتکنندگان بالقوه این پژوهش در بخش اساتید شامل10 نفر از اساتید علوم تربیتی دانشگاه بوعلی سینا همدان، دانشگاه شهید رجایی تهران و دانشگاه فرهنگیان سنندج و در بخش متخصصان برنامه تعالی مدرسه شامل10 نفر از کارشناسان و ارزیابان برنامه تعالی کردستان، همدان و کرمانشاه بود که با استفاده از نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. مصاحبهشوندگان در بخش اساتید بر اساس پایه شامل50% استادیار و50% دانشیار و بر اساس رشته تحصیلی 50% مدیریت آموزشی،40% برنامهریزی درسی و10% سنجش و اندازهگیری بودند. همچنین در بخش متخصصان برنامه تعالی مدرسه مصاحبهشوندگان بر اساس مدرک شامل20% دکترا ، 20% دانشجو دکترا،50% کارشناسی ارشد و 10% کارشناسی و بر اساس رشته50% مدیریت آموزشی، 30% برنامهریزی درسی، 10% برنامهریزی آموزشی و 10% امور تربیتی بودند. سؤالات مصاحبه برگرفته از 11 سؤال باز پاسخ و بهصورت نیمه ساختاریافته بود، مصاحبهها رودررو و عمیق بود که با طرح پرسشهای بازبین 65 تا 75 دقیقه انجام شد؛ گاه مصاحبهها بهمنظور به اشتراکگذاری یافتههای مقدماتی، تکمیل، اصلاح و جرحوتعدیل دادهها تکرار میشدند. از مشارکتکنندگان درباره تجاربشان، مشاهداتشان از مصادیق و راهبردها، عوامل بازدارنده و مشکلات و پیامدهای احتمالی فرایند برنامه تعالی مدرسه سؤال میشد . شایانذکر است اشباع نظری مؤلفهها در مصاحبه 25 برای پژوهشگر به دست آمد، اما پژوهشگر پسازآن سه مصاحبه تکمیلی با مصاحبهشوندگان نیز انجام داد، فرایند تمامی مصاحبهها ضبط و سپس پیاده شد. تمام مصاحبهشوندگان از قبل و بهوسیله پست الکترونیکی در جریان هدف و سؤالات مصاحبه قرارگرفته و پس از پیگیری تلفنی و اعلام موافقت افراد و تعیین مکان و زمان ملاقات، مصاحبه برگزار شد:
دادههای کیفی پژوهش:
در این قسمت مضامین فراگیر (عوامل) شامل چهار مضـمون زمینه، درون داد ، فرایند و برون داد است ، و برای هرکدام از این چهار مضـمون نیـز مضـامین سـازمان دهنده (ملاکها) و مضامین پایه (نشانگرها) تدوین گردیده که در جدول(1) نشان دادهشده است درنتیجه چارچوب اولیه ابزار ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ شکل گرفت.جهت تجزیهوتحلیل دادههای کیفی از روش تحلیل مضمون[3] استفاده شد، بدینصورت که ابتدا واحد تحلیل بهصورت سطر به سطر یا عبارت به عبارت بود ثبت شد(مضامین پایه)، سپس مقولههای ایجادشده در مضامین پایه بهصورت یک شبکه مرتبط به هم ایجاد گردید و مضامین فراگیر تدوین و درنتیجه ابزار اندازهگیری طراحی شد ( Braun & Clarke, 2006).
یافتههای بخش کیفی
سؤال اول: شاخصهای بیانگر ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ کدامند؟
جدول (1) : چارچوب نهایی مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر
در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ
|
مضامین پایه |
مضامین سازمان دهنده |
مضامین فراگیر |
|
نیاز به تدوین برنامه، کفایت تحقیقات برای تدوین برنامه، تناسب برنامه با نیازهای آموزشی ، بررسی منظم نیازهای علمی متخصصان ، مشارکت در تعیین اولویتها |
نیازسنجی |
زمینه |
|
قابل وصول بودن ، تناسب با پیشرفتهای علمی، بیان واضح و روشن ، توجه به نیازهای جامعه ، توجه به امکانات ذینفعان ، توجه به نیازهای آینده، گنجاندن سطوح مختلف |
اهداف |
|
|
زمینه فرهنگی متناسب با جامعه ایرانی، تقویت ارزشهای اسلامی ، افزایش استقلال و خودباوری، احترام به تفاوتهای فرهنگی |
عوامل فرهنگی |
|
|
تبادل تجربه با سایر نهادها، تقویت انسجام گروهی، افزایش مسئولیتپذیری، اهمیت دادن به جایگاه معلم، ایجاد جو مثبت در مدارس |
عوامل اجتماعی |
|
|
افزایش درآمدزایی مدرسه، تقویت رویکرد کارآفرینی، افزایش استفاده بهینه از تجهیزات مدرسه، توجه به عوامل معیشتی معلمان |
عوامل اقتصادی |
|
|
تصویب قوانین و آییننامههای تسهیلکننده ، انتخاب مدیران بر اساس ضوابط، تجدیدنظر در قوانین و مقررات، تمرکززدایی و اعطای اختیارات به مدیران |
قوانین و مقررات |
|
|
انطباق محتوا با اهداف برنامه، وضوح و روشنی محتوا، تناسب محتوا با حجم تعیینشده، هماهنگی محتوا با پیشنیازهای مخاطبان، پاسخگویی محتوا به انتظارات و نیازهای آموزشی، انعطافپذیری محتوا نسبت به خلاقیت |
محتوا |
درون داد |
|
استفاده از نیروی انسانی شایسته در تدوین برنامه استفاده از مدرسان متخصص ، بهکارگیری مدیران متخصص ، تعدیل مدیران بیصلاحیت |
منابع انسانی |
|
|
تناسب برنامه با تجهیزات مدرسه ، افزایش امکانات رایانهای مدارس، تقویت امکانات و فضای ورزشی تفریحی مدرسه |
منابع کالبدی |
|
|
اعتبار جهت اجرای دورههای آموزشی ، تناسب بودجه با نیازهای آموزشی ، تناسب بودجه با نیازهای پژوهشی ، تناسب بودجه با فعالیتهای مکمل ، رضایت از پرداخت حقالزحمه، بودجه تشویق و ترغیب برنامه، تسهیلات شرکت در همایشهای علمی |
منابع مالی |
|
|
تناسب محتوا بازمان اجرا، تناسب زمان بازدید با شرایط مدرسه، فرصت اصلاح و بازنگری |
منابع زمانی |
|
|
توجیه برنامه ، کیفیت منابع کتابخانهای، تقویت هوشمند سازی ، استفاده بهینه از فناوری اطلاعات، وجود امکانات مناسب سختافزار و نرمافزار |
منابع اطلاعاتی |
|
|
شایستگی علمی مدرسان، توجه مدرسان بهتناسب مطالب نظری و عملی، تغییر برنامه مدرسان بر اساس نیاز آموزشی مخاطبان ، کیفیت روشهای تدریس مدرسان ، کیفیت کارگاههای آموزشی، توانایی انتقال مفاهیم ، توانایی ایجاد انگیزه در مخاطبان |
یاددهی یادگیری |
فرایند |
|
میزان تخصص ارزیابان، تناسب ارزیابی با ملاکهای برنامه ، تناسب ارزیابی با امکانات و سطح مدرسه، بهبود نظام مستمر ارزیابی عملکرد |
نظارت |
|
|
برنامهریزی اوقات فراغت، ایجاد فضا و امکانات ، مفرح سازی برنامههای اجرایی مدارس، کیفیت فعالیتهای مکمل، افزایش تشکلهای دانشآموزی |
فعالیتهای مکمل |
|
|
تقویت نظام پاداش و تنبیه، تقویت انگیزههای درونی کارکنان مدرسه، تقویت انگیزههای بیرونی، افزایش شرکت در کنفرانسها و کارگاهها |
نظام انگیزش |
|
|
افزایش ریسکپذیری، تقویت توانایی حل مسئله ، افزایش تولید ایدههای نو |
خلاقیت |
|
|
تولید دانش جدید، ا تولید دست سازه، ارتقای نظام انتقادات و پیشنهادات، تقویت نگرش یادگیری مادامالعمر، افزایش تمایل به تغییر و توسعه شغلی، تقویت تفکر سیستمی |
نوآوری سازمانی |
برون داد |
|
افزایش نرخ قبولی، کسب امتیاز در المپیادهای آموزشی، تقویت نگرش مثبت به یادگیری |
عملکرد تحصیلی |
|
|
افزایش صلاحیتهای حرفهای، تقویت مسئولیتپذیری، تقویت پاسخگویی کارکنان |
ارتقای حرفهای |
|
|
تقویت آموزش خانواده ، جذب کمکهای مردمی، افزایش مشارکت در امورات مدرسه |
توسعه مشارکت |
|
|
کاهش ناهنجاریهای رفتاری، مقابله با استرس ، افزایش رعایت موازین بهداشتی مدرسه، افزایش احساس امنیت روانی در مدرسه |
سلامت روان |
جدول 1 ، نتایج تحلیل مضمون را نشان میدهد که در بخش مضامین پایه 94 مضمون بهعنوان نشانگرهای ارزشیابی کیفیت برنامه تعالی مدرسه شناساییشده و در بخش مضامین سازمان دهنده 22 مضمون در قالب ملاکهای نیازسنجی، اهداف، عوامل فرهنگی ، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، قوانین و مقررات ، محتوا، منابع انسانی، کالبدی، مالی، زمانی، اطلاعاتی، آموزش، نظارت، فعالیتهای مکمل، انگیزش، خلاقیت ، نوآوری سازمانی، عملکرد تحصیلی، ارتقاء حرفهای، مشارکت و سلامت روان و 4 مضمون فراگیر در قالب عوامل زمینه، درون داد، فرایند و برون داد برنامه تعالی مدرسه طبقهبندی شدند.
جدول (2) : حمایتهای نظری و تجربی تحلیل محتوای پژوهش
|
ملاک |
حمایت پژوهشی و تجربی |
|
نیازسنجی |
(Susan, 2011) ، (Tolley , Flecknoe, 2016) |
|
اهداف |
( Amani, Asee, 2013) |
|
عوامل فرهنگی |
) , 2013 (Soltanizadeh ، (Susan, 2011) |
|
قوانین و مقررات |
( Chan, 2008) |
|
محتوا |
(Tolley , Flecknoe, 2016) ، (Susan, 2011) |
|
منابع انسانی |
(Susan, 2011) |
|
منابع کالبدی |
(Susan, 2011) |
|
منابع مالی |
(Tolley , Flecknoe, 2016) ، ( Amani, Asee, 2013) |
|
منابع اطلاعاتی |
) , 2013 (Soltanizadeh ، (Susan, 2011) |
|
یاددهی یادگیری |
(Nudehi & etal, 2010) ، (Susan, 2011) |
|
نظارت |
(Tolley , Flecknoe, 2016) ، ( Amani, Asee, 2013) |
|
فعالیتهای مکمل |
(Susan, 2011) ، (Tolley , Flecknoe, 2016) |
|
انگیزش |
( Amani, Asee, 2013) |
|
خلاقیت |
(Mohebbi & etal, 2015) ، ( Chan, 2008) |
|
نوآوری سازمانی |
(Nudehi & etal, 2010) ، (Mohebbi & etal, 2015) ، (Susan, 2011) |
|
عملکرد تحصیلی |
( Chan, 2008) ، (Susan, 2011) |
|
ارتقاء حرفهای |
) ( Chan, 2008 ، (Susan, 2011) |
|
توسعه مشارکت |
(Nudehi & etal, 2010) ، ( Amani, Asee, 2013) ، (Susan, 2011) |
|
سلامت روان |
(Susan, 2011) |
جدول 2 حمایتهای نظری و تجربی پژوهش را نشان میدهد. که به صورت واضح میتوان نتایج بسیاری از پژوهشها را مشاهده کرد.
2) بخش کمی: جامعه آماری در بخش کمی این پژوهش شامل کارشناسان، مدیران و معلمان مدارس متوسطه دوم مجری برنامه تعالی مدیریت مدرسه در استانهای (کردستان، همدان و کرمانشاه) بودندکه شامل (325 کارشناس، 154 مدیر و 2350 معلم) و درمجموع 2829 نفر بودند که با استناد به فرمول کوکران و با در نظر گرفتن تعداد کارشناسان، مدیران و معلمان مدارس مجری برنامه تعالی درمجموع 656 نفر(176 کارشناس،120 مدیر و360 معلم) به شیوه نمونهگیری خوشهای تصادفی انتخاب شدند. خوشهها در این پژوهش مناطق آموزشی استانهای مذکور بود ( همدان 19 منطقه، کرمانشاه 24منطقه و کردستان 16 منطقه)، از هر استان 5 منطقه بهصورت تصادفی انتخاب شد. کارشناسان ادارات کل مناطق منتخب (176 نفر) به پرسشنامهها پاسخ دادند. در بخش مدیران و معلمان از هر منطقه 8 مدرسه متوسطه دوم دولتی مجری برنامه تعالی(چهار مدرسه دخترانه و چهار پسرانه)، جمعاً 120 مدرسه (60دخترانه و 60 پسرانه) بهصورت تصادفی انتخاب شد که مدیران این مدارس و در صورت نبود آنان معاونین مدرسه و 3 نفر از معلمان این مدارس ، درمجموع 176 کارشناس، 120 مدیر و 360 معلم بهصورت تصادفی بهعنوان اعضای نمونه انتخاب شدند.
ابزار جمعآوری دادههای کمی: برای گردآوری دادههای موردنیاز در خصوص ارزشیابی کیفیت برنامه تعالی مدرسه پرسشنامه 94 سؤالی تدوین گردید. در تدوین این پرسشنامه از مصاحبه استفادهشده و تمامی سؤالات بر اساس مضامین پایه و سازمان دهنده استخراجشدهاند. سؤالهای پرسشنامه بر اساس طیف پنجدرجهای لیکرت از (بسیار ضعیف = 1 تا نمره 5 = بسیار مطلوب) تدوین شد. برای تجزیهوتحلیل اطلاعات در این بخش تحقیق جهت بررسی نظرات موافق و مخالف اساتید صاحبنظر در مورد مؤلفههای استخراجشده از آزمون دوجملهای استفاده گردید. برای بررسی و آزمون نشانگرهای تشکیلدهنده مؤلفههای ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده گردید. برای تعیین وضعیت کیفیت عوامل مدل سیپ در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه از نمره z و تحلیل واریانس مکرر استفاده شد.
جدول(3) : مقایسه نظرهای موافق و مخالف صاحبنظران
|
ملاکهای زمینه |
نظر متخصص |
تعداد |
P_Q |
احتمال متوسط |
سطح معناداری |
|
نیازسنجی |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
|
اهداف |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
عوامل فرهنگی |
موافق مخالف |
17 3 |
85 15 |
50/0 |
0001/0 |
|
عوامل اجتماعی |
موافق مخالف |
16 4 |
80 20 |
50/0 |
0001/0 |
|
عوامل اقتصادی |
موافق مخالف |
17 3 |
85 15 |
50/0 |
0001/0 |
|
قوانین و مقررات |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
ملاکهای درون داد |
نظر متخصص |
تعداد |
P_Q |
احتمال متوسط |
سطح معناداری |
|
محتوا |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
منابع انسانی |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
منابع کالبدی |
موافق مخالف |
17 3 |
85 15 |
50/0 |
0001/0 |
|
منابع مالی |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
|
منابع زمانی |
موافق مخالف |
16 4 |
80 20 |
50/0 |
0001/0 |
|
منابع اطلاعاتی |
موافق مخالف |
16 4 |
80 20 |
50/0 |
0001/0 |
|
ملاکهای فرایند |
نظر متخصص |
تعداد |
P_Q |
احتمال متوسط |
سطح معناداری |
|
آموزش |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
|
نظارت |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
فعالیتهای مکمل |
موافق مخالف |
17 3 |
85 15 |
50/0 |
0001/0 |
|
انگیزش |
موافق مخالف |
16 4 |
80 20 |
50/0 |
040/0 |
|
خلاقیت |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
|
ملاکهای برون داد |
نظر متخصص |
تعداد |
P_Q |
احتمال متوسط |
سطح معناداری |
|
نوآوری سازمانی |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
عملکرد تحصیلی |
موافق مخالف |
17 3 |
85 15 |
50/0 |
0001/0 |
|
ارتقاء حرفهای |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
|
توسعه مشارکت |
موافق مخالف |
19 1 |
95 5 |
50/0 |
0001/0 |
|
سلامت روان |
موافق مخالف |
18 2 |
90 10 |
50/0 |
0001/0 |
نتایج آزمون دوجملهای جدول (3) نظرهای موافق و مخالف اساتید و صاحبنظران در ارتباط با مؤلفهها و نشانگرهای بخش کیفی نشان داد که در تمام مؤلفهها نظرات موافق بالای 50% بوده ، لذا سؤالات پرسشنامه مورد تأیید اساتید بوده است.
سؤال دوم: مدل روابط عوامل چهارگانه مدل سیپ در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه تا چه حد از اعتبار و پایایی لازم برخوردار است؟
برای بررسی و آزمون نشانگرها و مؤلفههای تشکیلدهنده مقیاس تهیهشده از بخش کیفی تحقیق، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده گردید. اولین شاخص موردبررسی آمارۀ مجذور کای است که اگر بین 1 تا 3 باشد، حاکی از برازش الگوست. با توجه به اینکه نسبت مجذور کای به درجة آزادی برابر با 90/2 بوده ، مشخص میشود که پرسشنامه ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه برحسب این شاخص از روایی خوبی برخوردار بوده است. دومین شاخص موردبررسی در تحلیل عاملی، شاخصRMSEA است و مقدار کمتر از 1/0 بیانگر برازش مناسب آن است، در این پژوهش مقدار آن برابر با 084/0 بود که حکایت از برازش نسبتاً مناسب مدل مشاهدهشده دارد. بر اساس نظر (Weston & Gore, 2006)بهطورکلی شاخصهای CFI،AGFI و NFI بالاتر از 90/0 نشاندهنده برازش مناسب الگو و بالاتر از 80/0 نشاندهنده برازش نسبتاً خوب یا متوسط الگو است. در این پژوهش شاخصهای مزبور نشان از برازش نسبتاً خوب الگو و روایی سازه پرسشنامه ارزشیابی برنامه تعالی مدارس دارند. بار عاملی و مقدار t مؤلفههای بعد از اصلاح مدل در نمودار1 و جدول4 ارائه گردیده است.
جدول (4) : بارعاملیومقادیرt مؤلفههای مقیاسارزشیابی
|
مؤلفههای زمینه |
بارهای عاملی استاندارد |
مقدار t |
|
نیازسنجی |
47/0 |
52/4 |
|
اهداف |
61/0 |
80/8 |
|
عوامل فرهنگی |
63/0 |
88/8 |
|
قوانین و مقررات |
58/0 |
60/7 |
|
مؤلفههای درون داد |
بارهای عاملی استاندارد |
مقدار t |
|
محتوا |
54/0 |
50/12 |
|
منابع انسانی |
66/0 |
36/14 |
|
منابع کالبدی |
52/0 |
81/12 |
|
منابع مالی |
48/0 |
24/11 |
|
منابع اطلاعاتی |
73/0 |
47/16 |
|
مؤلفههای فرایند |
بارهای عاملی استاندارد |
مقدار t |
|
آموزش |
80/0 |
55/23 |
|
نظارت |
54/0 |
31/12 |
|
فعالیتهای مکمل |
74/0 |
64/20 |
|
انگیزش |
68/0 |
74/15 |
|
خلاقیت |
81/0 |
28/25 |
|
مؤلفههای برون داد |
بارهای عاملی استاندارد |
مقدار t |
|
نوآوری سازمانی |
61/0 |
28/13 |
|
عملکرد تحصیلی |
71/0 |
84/18 |
|
ارتقاء حرفهای |
83/0 |
47/23 |
|
توسعه مشارکت |
87/0 |
36/30 |
|
سلامت روان |
85/0 |
18/29 |
نمودار(1) : مدل ساختاری پژوهش
بعد از انجام تحلیل عاملی تأییدی دو مؤلفه عوامل اجتماعی و عوامل اقتصادی در بخش زمینه و مؤلفه منابع زمانی در بخش درون داد از 22 مؤلفه اولیه به دلیل داشتن بار عاملی کمتر از 40/0 در فرایند اصلاح مدل حذف گردید و سایر مؤلفهها به دلیل داشتن بار عاملی بیشتر از 40/0 و مقدار t بیشتر از 96/1 از قابلیت خوبی در تشکیل ساختار مقیاس ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ برخوردار بودند. همانگونه که نتایج جدول (4) نشان میدهد مقیاس نهایی تدوینشده در مرحله کمی تحقیق با 85 نشانگر و نوزده مؤلفه در قالب چهار عامل مدل سیپ برای ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه تأیید شد. جهت بررسی پایایی مقیاس نهایی نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. آلفای کرونباخ برای عامل زمینه 81/0، درون داد 80/0، فرایند 76/0، برون داد87/0 و برای کل پرسشنامه 83/0 به دست آمد . با توجه به ضریب آلفای بالاتر از 70/0 پایایی این مقیاس مورد تأیید قرار گرفت.
سؤال سوم: وضعیت کیفیت برنامه تعالی مدرسه بر اساس مدل سیپ در مدارس متوسطه دوم استانهای مذکور چگونه است؟
جدول(5) :وضعیتکیفیت عوامل و مؤلفههای مدل سیپ
|
نمرهZ |
|
انحراف استاندارد |
نمره خام |
|
مقدار کل |
مؤلفهها |
|
|
24/0- |
|
482/0 |
25/3 |
|
614 |
زمینه |
|
|
30/1- |
|
753/0 |
09/3 |
|
614 |
نیازسنجی |
|
|
52/0 |
|
696/0 |
31/3 |
|
614 |
اهداف |
|
|
26/1 |
|
641/0 |
40/3 |
|
614 |
عوامل فرهنگی |
|
|
93/0- |
|
764/0 |
14/3 |
|
614 |
قوانین و مقررات |
|
|
71/0- |
|
678/0 |
18/3 |
|
614 |
درون داد |
|
|
29/0 |
|
591/0 |
19/3 |
|
614 |
محتوا |
|
|
32/0 |
|
778/0 |
20/3 |
|
614 |
منابع انسانی |
|
|
27/0 |
|
624/0 |
18/3 |
|
614 |
منابع کالبدی |
|
|
38/1- |
|
716/0 |
63/2 |
|
614 |
منابع مالی |
|
|
42/1 |
|
581/0 |
56/3 |
|
614 |
منابع اطلاعاتی |
|
|
75/0- |
|
826/0 |
17/3 |
|
614 |
فرایند |
|
|
03/0 |
|
524/0 |
25/3 |
|
614 |
آموزش |
|
|
21/1- |
|
896/0 |
06/3 |
|
614 |
نظارت |
|
|
83/0- |
|
692/0 |
12/3 |
|
614 |
فعالیتهای مکمل |
|
|
67/0- |
|
748/0 |
14/3 |
|
614 |
انگیزش |
|
|
54/0 |
|
654/0 |
33/3 |
|
614 |
خلاقیت |
|
|
70/1 |
|
570/0 |
51/3 |
|
614 |
برون داد |
|
|
75/0- |
|
897/0 |
31/3 |
|
614 |
نوآوری سازمانی |
|
|
69/0- |
|
769/0 |
32/3 |
|
614 |
عملکرد تحصیلی |
|
|
59/0 |
|
698/0 |
53/3 |
|
614 |
ارتقاء حرفهای |
|
|
25/1 |
|
712/0 |
64/3 |
|
614 |
مشارکت |
|
|
79/0 |
|
541/0 |
56/3 |
|
614 |
سلامت روان |
|
|
3 |
|
367/0 |
27/3 |
|
614 |
برنامه تعالی مدرسه |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
نتایج جدول (5) نشان میدهد، مقدار Z زمینههای برنامه تعالی مدرسه برابر 24/0- بوده که 24/0 پایینتر از میانگین استاندارد و در سطح ضعیفی قرار دارد ، از بین مؤلفههای عوامل زمینه بالاترین مقدار مربوط به عوامل فرهنگی و کمترین مربوط به نیازسنجی بوده است. مقدارZ پیرامون وضعیت درون دادهای برنامه تعالی مدرسه برابر 71/0- بوده که نشان میدهد 71/0 پایینتر از میانگین استاندارد قرار دارد و میتوان گفت درون دادهای برنامه تعالی مدرسه در سطح ضعیفی قرار دارند. از بین مؤلفههای عوامل درون داد بالاترین مقدار مربوط به منابع اطلاعاتی و کمترین مربوط به منابع مالی بوده است. مقدار Z پیرامون وضعیت فرایندهای برنامه تعالی مدرسه برابر 75/0- بوده که نشان میدهد 75/0 پایینتر از میانگین استاندارد و از وضعیت ضعیفی برخوردارند، از بین مؤلفههای عوامل فرایندی بالاترین مقدار مربوط به خلاقیت و کمترین مربوط به نظارت بوده است. مقدار Z پیرامون وضعیت عوامل برون داد برنامه تعالی مدرسه برابر 70/1 بوده که نشان میدهد 70/1 بالاتر از میانگین معیار قرار دارد و از وضعیت مطلوبی برخوردار است. از بین مؤلفههای عوامل برون داد بالاترین مقدار مربوط به توسعه مشارکت و کمترین مربوط به نوآوری سازمانی بوده است .
جدول (6) : نتایج آزمون تحلیل واریانس مکرر برای مقایسه میزان عوامل مدل سیپ
|
میانگین عوامل مدل سیپ مدرسه در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه
انحراف معیار 498/0 467/0 520/0 517/0 366/0
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نتایج جدول 6 نشان میدهدF با مقدار 56/13 در سطح معناداری 047/0 حاکی از این است که تفاوت بین عوامل مدل سیپ در کیفیت برنامه تعالی مدرسه در سطح 05/0 معنیدار بوده است. از بین عوامل مدل سیپ عوامل برون داد با مقدار 51/3 و عامل فرایند با میانگین 17/3 به ترتیب از بالاترین و ضعیف ترین کیفیت در برنامه تعالی مدرسه برخوردار هستند.
بحث و نتیجهگیری
ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه ازیکطرف باعث بهبود و اصلاح کیفیت برنامه تعالی مدرسه میشود و از طرف دیگر شناسایی عوامل مدل سیپ در ارزشیابی برنامه موردمطالعه باعث میشود تا اهمیت هر یک از این شاخصها در بهبود کیفیت برنامه تعالی مشخص شود و کیفیت برنامه ازنظر زمینه ، درون داد، فرایند و برون دادها بهبود یابد. در این راستا از مهمترین عوامل مؤثر در ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه، عوامل زمینهای ، درون داد، فرایند و برون دادهای مربوط به آن است. لذا در این پژوهش به شناسایی این عوامل در ارزشیابی عملکرد برنامه تعالی مدرسه پرداخته شد. نتایج این پژوهش نشان داد که مؤلفههای ارزشیابی برنامه تعالی مدرسه در عامل زمینه شامل: نیازسنجی، اهداف، عوامل فرهنگی، قوانین و مقررات است، یافتههای این بخش تحقیق با پژوهش (Tolley , Flecknoe, 2016) که نیازسنجی و تدوین هدف، ( Chan, 2008) تمرکززدایی، (Susan, 2011) فرهنگسازمانی، را از استراتژیهای ارزیابی تعالی مدرسه معرفی کردهاند، همخوانی دارد. همچنین مؤلفههای محتوا، منابع انسانی، کالبدی، مالی، اطلاعاتی از شاخصهای مؤثر در ارزیابی درون دادهای برنامه تعالی مدرسه هستند که نتایج مطالعات (Susan, 2011) که منابع مالی و کالبدی ، برنامه درسی، بودجه و امکانات و تجهیزات ، فناوری اطلاعات را از عوامل مهم ارزیابی درون داد قلمداد کردهاند را تأیید میکند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که بر اساس فرایند یاددهی یادگیری، نظارت، فعالیتهای مکمل، انگیزش و خلاقیت میتوان فرایندهای برنامه تعالی را ارزیابی کرد. نتایج این بخش از تحقیق، نتایج مطالعات (Susan, 2011) فرایند یاددهی یادگیری و ( Chan, 2008) و ( Amani, Asee, 2013) که نظارت و ارزیابی مستمر، تشویق کارکنان دارای دیدگاه جدید ، خلاقیت را از عوامل مهم ارزیابی فرایند قلمداد کردهاند تأیید میکند. همچنین نتایج نشان داد که مؤلفههای نوآوری سازمانی، عملکرد تحصیلی، ارتقای حرفهای، مشارکت و سلامت روان در ارزشیابی برون دادهای برنامه تعالی مدرسه نقش مؤثری دارند. نتایج این بخش پژوهش نتایج تحقیق ( Amani, Asee, 2013) که توسعه مشارکت، نوآوری، (Susan, 2011) غنیسازی برنامهها، یادگیری عملی ، بهداشت و ایمنی، توسعه مهارتها، مشارکت و نوآوری، ( Chan, 2008) ارتقای حرفهای معلمان و استفاده سودآور را از پیامدهای مدیریت کیفیت میدانند تأیید میکند. بنابر نتایج پژوهش توصیه میشود که مؤلفههای کلیدی برنامه تعالی مدرسه موردتوجه مسئولان طراحی برنامه قرار گیرد تا مدارس به نحو شایسته به اهداف آموزشوپرورش و سند تحول بنیادین نائل شوند. همچنین ازآنجاکه ابزار تدوینشده این پژوهش با توجه به ماهیت تحقیقات ارزشیابی، نوعی مدل بازخورد دهنده جهت رفع چالشهاست. پیشنهاد میشود از ابزار تدوینشده در این پژوهش برای ارزشیابی کیفیت برنامه تعالی مدرسه و برنامههای مشابه آن در آموزشوپرورش نظیر برنامه تدبیر استفاده شود.
در بررسی وضعیت کیفیت عوامل مدل سیپ در برنامه تعالی مدرسه نتایج نمراتz حاکی از این بود که زمینههای برنامه تعالی مدرسه 24/0- پایینتر از میانگین بوده و از وضعیت ضعیفی برخوردارند. این وضعیت بیانگر این موضوع است که طراحان این برنامه به نیازسنجی، اهداف، عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این برنامه توجهی کم داشتهاند؛ درحالیکه بهزعم Turk, 2008)) حرکت مطلوب و دستیابی قطعی به تعالی سازمانی پایدار، نیازمند استقرار زیرساختهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خاصی است که بدون توجه به آن، تحقق تعالی، کاری مشکل و حتی غیرممکن خواهد بود. در بررسی وضعیت عوامل درون داد برنامه تعالی مدارس نتایج پژوهش نشان داد عوامل درون داد با مقدار 71/0- پایینتر از میانگین در سطح ضعیفی قرار دارند.، پس لازم است مسئولان تدوینکننده این برنامه به محتوا، منابع انسانی، مالی، کالبدی و اطلاعاتی این برنامه توجه لازم را مبذول دارند. ازجمله اینکه برای ارتقاء اثربخشی برنامه، توجه به مکان و فضای آموزشی و بهرهگیری از امکانات کمکآموزشی برای بهبود یادگیری شرکتکنندگان و رعایت زمان در نظر گرفته بهخصوص برای بروز خلاقیت و فعالیتهای مکمل امری ضروری است. توصیه میشود شرایط و امکانات مادی و معنوی مناسب برای مجریان برنامه بهمنظور رشد و افزایش علم و دانش ، بهبود روابط اجتماعی و انسانی و افزایش تواناییهای علمی، اخلاقی و معنوی فراهم شود. همچنین ازآنجاکه استفاده و بهکارگیری دانش روز و فناوری اطلاعات توسط مدرسان برنامه تعالی در بهروز شدن دانش فراگیران تأثیر زیادی دارد، پیشنهاد میشود طراحی محتوای آموزشی و روشهای تدریس آن به صورتی باشد که قابلاجرا و عملیاتی در محیط کار شود. در بررسی وضعیت فرایندهای برنامه تعالی مدارس نتایج پژوهش نشان داد عوامل فرایندهای برنامه با مقدار 75/0- پایینتر از میانگین از وضعیت ضعیفی برخوردارند. با توجه به تأثیر آموزش در ارتقاء برنامه پیشنهاد میشود در انتخاب و گزینش مدرسان دقت نظر بیشتری صورت گیرد. درزمینهی تقویت انگیزش بهعنوان مؤلفه کلیدی در ارتقاء برنامه لازم است سازمان تا آنجا که میتواند موجبات شکلگیری این نگرش مثبت را در مجریان برنامه فراهم نماید. در نظارت برنامه تعالی مدارس پیشنهاد میگردد که از متخصصان و بهخصوص علاقهمندان ارزشیابی استفاده شود. همچنین در کوتاهترین زمان ممکن به مجریان برنامه بازخورد لازم داده شود، و نیز از روشهای متنوع برای ارزشیابی استفاده گردد، مدارس مجری باهم مقایسه نشوند، زیرا مدارس در سطوح پیشرفته بدون هیچگونه منابع اضافی و یا مداخلات به تعالی موردنظر میرسند، اما مدارس سطح پایین به دلیل نداشتن شرایط مساعد در تمام زمینههای آموزشی دیرتر به این امر دستیابی پیدا میکنند. روشن بودن مؤلفههای ارزشیابی و تناسب ارزشیابی با ویژگیهای مجریان برنامه نیز از عوامل مهمی هستند که با توجه به آنها میتوان موجبات اثربخشی بیشتر برنامه مذکور را فراهم کرد. در بررسی وضعیت برون دادهای برنامه تعالی مدرسه، نتایج نشان داد که برون داد برنامه تعالی مدرسه استانهای موردمطالعه با مقدار 70/1 بالتر از میانگین از وضعیت مطلوبی برخوردار هستند، نتایج این سؤال پژوهش بامطالعه ایستی(2015) همخوانی دارد . مطلوب بودن سطح کیفیت برون دادهای برنامه تعالی به نسبت سایر عوامل مدل سیپ بر مبنای نتایج پژوهش به این دلیل است که تأکید برنامه تعالی مدرسه و مسئولان بیشتر از فرایند اجرای برنامه بر نتایج برنامه بوده است، توصیه میشود برای بهبود کیفیت برنامه تعالی علاوه بر توجه به نتایج برنامه به زمینهها، درون دادها و فرایندهای برنامه مذکور نیز توجه شود.
)
