Document Type : Qualitative Research Paper
Author
Assistant Professor, Department of Architecture, School of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
در رشد مغزی و مهارتی دانش‌آموزان نقش مؤثر ارتباط با طبیعت اثبات‌شده است.) (Dadvand, 2015 وجود فضای سبز در مدارس، به تبلور حافظه کودکان بین ۷ تا ۱۰ سال کمک می‌کند و با کاهش بی تمرکزی، همسازی مثبت دارد. (Worland, 2015) از سوی دیگر مدارسی که در زمینهای بازی امن و باز مکان‌یابی می‌شوند نقش مهمی در رشد و تعالی دانش‌آموزان و انجام وظایف آنان در آینده دارند. (Bukhari et al., 2010)امروزه به دلایل متعدد، میزان حضور کودکان در فضای باز و طبیعت به حداقل رسیده است بهطوریکه بیش از ۸۰ درصد از کودکان ۵-۱۲ سال به بازی‌های رایانه‌ای مشغول و از استفاده از طبیعت محروم‌اند. (Ebrahimi et al., 2011) در شهرهای بزرگ؛ کمبود و گرانی زمین، یکی از عواملی است که حیاط دبستانها را کوچک‌تر نموده است. از دلایل دیگر آن است که« در دبستان‌های فعلی، برنامه آموزشی مستقلی برای حیاط مدارس در ارتباط باکلاس‌های درس تدارک دیده نشده است.» (Akrami, 2004) بخشی از فضای باز موردنیاز دبستانها به فضای سبز اختصاص دارد که طبق ضوابط ساختمان‌های آموزشی، سرانه فضای سبز مدارس کشور حداقل ۵/۰ مترمربع اعلام‌شده است. (ODRESIR, 2016)
سوی دیگر مسئله، کمتر استفاده‌شدن بوستانهای محله‌ای در روزهای کاریِ سال تحصیلی است. تلاش برای توسعه بوستانها رو به رشد است:« استاندارد فضای سبز شهری جهت تصویب طرح‌های جامع شهری از سوی وزارت مسکن و شهرسازی بین ۷ تا ۱۲ مترمربع سرانه است. بنابراین توسعه و افزایش فضای سبز در مدارس می‌تواند در افزایش سرانه فضای سبز شهر نیز مؤثر باشد.» (Mansouri, 2016) بر اساس دو سوی مسئله، هدف آن است که در مکان‌یابی دبستانها و بوستانها، همنشینی مناسبی ایجاد شود، تا بتوان تا حدودی، کوچکی حیاط دبستانها را جبران نمود و ظرفیت استفاده از بوستانهای محلی را نیز افزایش داد. راهکار ایجاد ترکیبی مناسب از کاربری‌های مختلف، به ایده یان گِلدر مورد مکان‌یابی کاربری‌ها در شهر به‌منظور سرزندگی بازمی‌گردد که به‌طور مثال در استفاده از پارک‌ها در تقویت بناهای آموزشی آمده است.(Gehl, 2010) در تحقیق میان‌رشته‌ای حاضر، پس از پیشینه موضوع؛ الگوی همنشینی دبستانها و بوستانها مطرح می‌شود. سپس، موانع و راهکارها و جمع‌بندی و نتیجه‌گیری تبیین خواهد شد. در ابتدای نوشتار لازم است برخی واژگان کلیدی به‌صورت خلاصه تبیین شوند:
-دبستان : مدرسه یا واحد آموزشی است که بر مبنای معیارهای وزارت آموزش‌وپرورش تأسیس می‌شود و تأمین‌کننده نیازهای فردی، اجتماعی و محیط اخلاقی، علمی، امن، سالم، بانشاط، مهرورز، برخوردار از هویت جمعی و عهده‌دار برنامه‌های مصوب آموزش‌وپرورش در سطح تحصیلی معین است. (ODRESIR, 2016) مدارس ابتدایی، پیش‌دبستانی و دوره اول دبستان (اول تا سوم) و دوره دوم دبستان (چهارم تا ششم) را شامل می‌شود و هفت رده‌بندی سنی از ۵ تا ۱۲ سال را پوشش می‌دهند.
-بوستان : بوستان یا بُستان به معنای پارک، فضای سبز یا باغ در مقیاس منطقه‌ای، شهری، محلی و واحدهای همسایگی است. در نوشتار حاضر مقیاس محله‌ای بوستانها، مدنظر است.
-مکان‌یابی[1]: در برنامه‌ریزی شهری برای یافتن جای کاربری‌ها در اراضی شهری استفاده می‌شود که بر اساس ارزیابی‌های کمی و کیفی و به کمک تحلیل اطلاعات انجام می‌شود.
-فضای باز و نیمه‌باز دبستانها: به فضاهای باز تربیتی اطراف ساختمان اتلاق می‌شود که جهت تعامل، استراحت، تحرک و بازی و تفریح، ورزش، صف‌جمع، فضای سبز، فعالیت‌های نمایشگاهی، فضاهای توقف وسایل نقلیه و همچنین به‌عنوان فضاهای کمک‌آموزشی مورداستفاده باشد. (ODRESIR, 2016)
-همنشینی: در فرهنگ دهخدا به معنای مجالست و دوست‌شدن آمده است. در فرهنگ عمید نیز به معنای همراهی، مصاحبت، قرین‌بودن و مراوده داشتن آمده است.
-الگو[2] : مدل ذهنی، سرمشق، چارچوب فکری و فرهنگی برای یک گروه یا جامعه است.
۲- پیشینه موضوع
۱-۲- مکان‌یابی دبستانها و بوستانها
اگر فضاهای آموزشی را به‌عنوان عرصه‌هایی با عملکرد چندگانه تلقی نمود، مدرسه به‌عنوان یک عرصه نیمه‌خصوصی آموزش کودکان و فعالیت‌های دیگر مانند قابل‌استفاده بودن برای ساکنین محلات در زمانهای خاص، ممکن است آن را به‌عنوان عرصه عمومی یا نیمه عمومی به شمار آورد. توجه به جامع‌نگری در مکان‌یابی مد سبب شده است که در ضوابط طراحی فضاهای آموزشی برخی از مراکز آموزشی با عنوان پایگاه فرهنگی آموزشی محله پیش‌بینی شوند تا ضمن ارائه خدمت موردنیاز به دانش‌آموزان در دوره‌های مختلف تحصیلی در مواقع لزوم به‌عنوان پایگاه فرهنگی، آموزشی و ورزشی در خدمت محله قرار گیرند. (ODRESIR, 2016) سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تشخیص و تعیین مکان مناسب استقرار مراکز آموزشی را درگرو شناخت نوع فعالیت، عملکرد، نیازمندی و کنش و واکنش‌هایی می‌داند که کاربری آموزشی با دیگر کاربری‌ها پدید می‌آورد. (Taghvaee and Rakhshani, 2010) در انتخاب مکان مناسب استقرار فعالیت‌ها در شهر باید به سه نکته توجه شود: « سازگاری نوع فعالیت موردنظر در مکان با فعالیت‌های هم‌جوار، مطلوبیت مکان برای استقرار فعالیت موردنظر، مناسب بودن مکان و فعالیت موردنظر با نیازهای منطقه (ظرفیت)» (Pourmohammadi and Asakereh, 2012) به‌واسطه چهار ماتریس سازگاری، مطلوبیت، ظرفیت و وابستگی، مکان‌یابی کاربری‌ها بررسی می‌شود. توضیح ماتریس‌های مذکور در مکان‌یابی بناهای آموزشی قابل تدقیق است.[3] در بحث سازگاری کاربری‌ها با کاربری آموزشی، طیفی از کاملاً سازگار تا نیمه سازگار و ناسازگار در همجواری با مدارس تبیین شده‌اند که از مثال‌های کاربری‌های کاملاً سازگار موارد زیر نامبرده شده‌اند:« کاربری‌های فرهنگی شامل کتابخانه‌ها، کانون‌های فرهنگی کودکان، مراکز فرهنگی تربیتی هنری موزه‌ها نمایشگاه‌ها، کاربری‌های ورزشی، کاربری مسکونی و کاربری فضای سبز»(Salemi et al., 2009) در تمامی تحقیقات؛ مجاورت مدارس و فضای سبز از مجاورت‌های سازگار محسوب می‌شوند و توصیه بر این است که این اتفاق حتی‌الامکان رخ دهد که یکی از مهم‌ترین آنها مطالعه یونسکو (1996) و مولر (1998) است. از دلایل مناسبت نزدیکی به فضای سبز در مکان‌یابی فضاهای آموزشی چنین بیان‌شده است:« فضای سبز در سالم‌سازی هوا و جلوگیری از انتقال آلودگی به واحدهای آموزشی و ایجاد چشم‌انداز زیبا و آرامش برای دانش‌آموزان در بهبود شرایط فراگیری بسیار مؤثر است.» (Amanpour et al., 2015) در مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهری، نزدیکی به مراکز آموزشی از محسنات اختصاص یک زمین بیان‌شده است. مکان‌یابی نادرست فضاهای شهری ازجمله بوستانها سبب ناهنجاری‌هایی ازجمله استفاده کم از فضای ایجاد‌شده می‌شود. (mousavi, 2012)
در تحقیقی که به مدت دو سال درباره غور در تدریس بهتر علوم زمین در مدارس ابتدایی بر مبنای استفاده از زیرساخت پارکهای محله‌ای انجام شد، اصطلاح «حیاط‌های شهری مدارس»[4] را موردتوجه قرار گرفت. محققان برای معلمان مدارس در پارکهای محله‌ای نزدیک یا مجاور مدارس، کلاسهای آموزشی تابستانی برپا کردند تا به ایشان بیاموزند که چگونه در سال تحصیلی از وجود پارکهای محلی برای تدریس علوم زمین استفاده کنند. درنتیجه تحقیق، آنها دریافتند که بیش از ۷۰ درصد معلمان از این روش بهره گرفته‌اند و بازدهی تدریس در دروس علوم زمین نسبت به گذشته بالا رفته بود. (Endreny et al. 2009)در ضوابط طراحی بناهای آموزشی دربند ضوابط مکان‌یابی فضاهای آموزشی به همجواری، ویژگی‌های محیطی، شعاع دسترسی، اقلیم و ظرفیت اشاره‌شده است. (ODRESIR, 2016) در ادامه ضوابطی توصیه‌شده‌اند که عبارت‌اند از: « ایجاد فضای سبز متراکم در مقابل فضاهای آموزشی که باعث افت صوتی خواهد شد، استفاده از گیاهان چسبنده در جداره مدارس در جذب صوت مزاحم، در نظر گرفتن موقعیت مطلوب مکان آموزشی به لحاظ دید و منظر و جلوه‌های بصری مناسب با طبیعت اطراف» (ODRESIR, 2016)
۲-۲- فضای باز و حیاط دبستانها
اهمیت حیاط دبستان: وجود فضاهای باز در فضاهای آموزشی به دلایل متعددی مورد تأکید است: « مهم‌ترین دلایل آن، قابلیت‌های بالای طبیعت و محیط‌های طبیعی در آموزش کودکان، استفاده از فضاهای طبیعی در مدارس برای پرورش مهارت‌های کودکان و استفاده از طبیعت برای رشد معنوی، احساسی و زیبایی‌شناسانه کودکان می‌باشد.» (Mozaffar et al., 2009) حیاط مدرسه به‌عنوان عمده‌ترین و مهم‌ترین مکان باز مدارس، می‌بایست به لحاظ وجه تربیتی دانش‌آموزان جدا از مدرسه نباشد:« فضای آموزشی را نمی‌توان فقط ساختمان مدرسه تلقی نمود بلکه کودکان از تمام موضوعات، اتفاقات و مشاهدات که از طریق پنج حس خود دریافت می‌دارند به‌عنوان منابع آموزشی و اطلاعاتی تأثیر پذیرفته و در رفتار و آینده آنها مؤثر می‌باشد.» (AUSBU, 2008) آسیب‌شناسی از وضع موجود حیاط‌های نمونه‌هایی از دبستانها نشان می‌دهد: « اکثر مدیران آموزشی، حیاط مدرسه رامکانی برای کنترل دانش‌آموزان، نظارت راحت بر رفتار آنها و ورزش‌های گروهی می‌دانند و با توجه به این‌که هدف اصلی جلوگیری از کارهای غیر انضباطی توسط بچه‌هاست، تنها فعالیت بدنی بچه‌ها در قالب برخی بازی‌های گروهی ممکن است. تأکید بر این امر، حیاط مدرسه را به فضایی بازِ بدون‌سایه و سرپناه و بی‌روح و بی‌نشاط تبدیل کرده است.» (Jahad Daneshgahi, 2005)
-سرانه فضای باز در دبستانها :سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور به فعالیت‌ها و برنامه فیزیکی سطوح فضای باز دبستانها چنین اشاره نموده است.(جدول ۱)
جدول۱: سطوح فضای محوطه باز مدارس ابتدایی شهری، مأخذ:
سازمان نوسازی و تجهیز مدارس ۱۳۹۵ص۳۵
ظرفیت دانش آموزان بر اساس ضوابط و معیارهای طراحی دبستانها برای هر کلاس حدود ۲۴ نفر سنجیده شده است و امکان افزایش تا ۳۰ نفر هم پیش‌بینی‌شده است اما در عمل کلاسهای درس بیش از ۳۵ نفرِ هم در دبستان‌های ایران تشکیل می‌گردد. لذا جدول بالا که سرانه حدود ۲/۱ مترمربع برای محوطه صف‌جمع به همراه ۵/۰ مترمربع برای فضای سبز که حاصل ۷/۱ مترمربع است را برای دانش‌آموزان طلب می‌کند در عمل؛ عدد کمتری را به‌عنوان سرانه فضای باز به دانش‌آموزان اختصاص می‌دهد و این مطلوب نیست. مساحت فضای بازی باز در برخی راهنمای طراحی دبستانها در خارج از کشور مطابق جدول ۲ آمده است.(جدول ۲)
جدول ۲- ضوابط مساحت فضای بازی باز در دبستانها نسبت به تعداد کلاس‌ها،
مأخذ: (Department of E&S,2000, 38)
در ضابطه فوق، ظرفیت هر کلاس درس، حدود ۱۲ دانش‌آموز منظور شده است. برای دبستان ۸ کلاسه، سرانه فضای بازی باز برای هر دانش‌آموز حدود ۸ مترمربع پیش‌بینی‌شده است که حدود ۶ مترمربع از سرانه اعلام‌شده در ایران بیشتر است. البته نُرم تعداد دانش‌آموزان در یک کلاس درس عامل مداخله‌گری است که در تفاوت بسیار این دو عدد دخیل است.
در راهنمای طراحی دبستانها در انگلستان، به سه رکن اشاره‌شده است: « بهره از طبیعت، منحصربه‌فرد سازی، انگیزشی بودن.» (barret & zhang, 2009) با این اهمیت به‌عنوان بهره از طبیعت، دیاگرام‌هایی مشابه تصویر ۱برای زمینهای بازی دبستانها توصیه می‌شود که اشاره به سرانه قابل‌توجه برای فضای باز موردنیاز دانش‌آموزان دارد. (تصویر ۱)
تصویر ۱- دیاگرام توصیه‌شده در ضوابط طراحی دبستانها و زمینهای بازی در انگلستان،
مأخذ: barret & zhang, 2009, 8
در راهنمای طراحی دبستان‌های ژاپن بر این اساس که دانش‌آموزان ساعات زیادی را در مدرسه زندگی می‌کنند ساعت‌های خاصی به زمان بودن در طبیعت و تجربه مهارت‌های زندگی اختصاص دارد که فضاهای باز و نیمه‌باز متولی آن هستند. (Numano, 2017)
- حیاط دبستان و گروه‌های سنی : در هر یک گروه‌های سنی، نیاز کودکان به حیاط مدرسه با فعالیت‌های مخصوصی تعریف می‌شود: «کودکان ۵ ساله در حیاط مدرسه، درعین‌حال که دنیای خارج را تجربه می‌کنند، حوزه عملکرد و دید خود را توسعه می‌دهند .کودکان ۶ تا ۹ سال تمایل به بازی‌های گروهی و فردی آزاد و مهارت‌های زندگی‌کردن در کنار دوستان همسال را در حیاط مدرسه دارند .کودکان ۹ سال تا ۱۲ سال تمایل دارند که در گروه‌هایی از قوانین بازی‌ها و فعالیت‌های ورزشی پیروی کنند.» (Jahad Daneshgahi, 2005)
- حیاط دبستان، اقلیم و عوارض زمین :حیاط دبستان باید متناسب با اقلیم در نظر گرفته شود تا حداقل شرایط آسایش برای دانش‌آموزان فراهم شود.(AUSBU, 2008) کاشتن درخت در حیاط مدرسه علاوه بر آنکه روحیه دانش‌آموزان را شاداب‌تر می‌کند، مانع خوبی برای دید مزاحم و ازنظر اقلیمی بادشکن است. (Jahad daneshgahi, 2005) پستی، بلندی و یا تخت بودن زمین در حیاط دبستان، ازنظر اقلیمی ممکن است بتواند خُرد اقلیم‌هایی به وجود آورد که امکان آسایش بیشتری برای کودکان فراهم شود. در مورد عوارض زمین همچون شیب نیز ضوابطی بیان‌شده است. (ODRESIR, 2016)
۳-۲- گذری بر انتظارات از فضای باز دبستانها
-فضای باز به‌مثابه محل تجمع و زنگ تفریح و صف‌جمع و راهه‌ای ارتباطی و پارکینگ موردنیاز مدرسه (طاهر سیما و همکاران۱۳۹۴)
-فضای باز به‌مثابه محوطه‌های بازی و زمینهای ورزشی
-فضای باز به‌مثابه زمینهای برای فراگیری مهارت‌های اجتماعی
-فضای باز به‌مثابه ظرفی برای تبلور خلاقیت دانش‌آموزان: حیاط مدرسه بایستی به‌گونه‌ای باشد که منجر به خلاقیت و نوآوری کودکان گردد. (Lotfata, 2008) محققان توانسته‌اند تأثیر فضای سبز به‌عنوان وجهی از حیاط مدرسه را بر خلاقیت دانش‌آموزان اندازه‌گیری کنند: « بین میزان فضای سبز و نوع طراحی آن از یکسو و میزان رشد و پرورش خلاقیت در کودکان، رابطه معناداری وجود دارد. همچنین کودکانی که در طول دوره آموزش ارتباط بیشتری با فضای سبز و طبیعی دارند علاقه بیشتری به کشف مسائل جدید از خود بروز می‌دهند.»(Nikkhoo et al., 2016) کشف کردن، حل مسئله، ساختن و خلق کردن، منزل‌های رفتاری هستند که به رشد و شکوفایی خلاقیت دانش‌آموزان یاری می‌رسانند. ازآنجاکه سیالیت فضای مدرسه به کمک ترکیب شدن با فضای باز امکان آن را می‌دهد که دانش آموزان همواره در فضاهایی قرار بگیرند که امکان یادگیری، کشف و خلاقیت به وقوع بپیوندد لذا فضاهای مدرسه از حالت تک کاربری بودن خارج می‌شوند:« راهرو این قابلیت را دارد که بخشی از کلاس درس باشد، به همان اندازه که کلاس قابلیت دارد بخشی از حیاط شود. پنجره تنها امکانی برای ورود نور نیست بلکه روزنه‌ای است که از درون آن می‌توان تابلویی از طبیعت و فعالیت‌های متنوعی از دانش‌آموزان پایه‌های دیگر را به نظاره نشست.»(Mottaki, 2017)
-فضای باز به‌مثابه بخشی از فرایند یک نظام آموزشی و یک مدل آموزشی: فضای باز مدارس به‌عنوان مدلی برای آموختن در نظام تربیتی ایران محسوب می‌شده است:« الگوی معماری مدارس سنتی ایران حاکی از استمرار تعلیم و تربیت در فضای باز و نوعی کارکرد فعال آموزشی برای حیاط مرکزی است.»(sami azar, 2000) اگر فضای باز به‌مثابه بخشی از ظرف تربیت کودکان تلقی گردد، هدف، جدا کردن مرز درون و بیرون نیست و فضای باز به‌مثابه امتداد کلاس درس تلقی می‌گردد.
-فضای باز به‌مثابه نشانه فرهنگی دبستانها
-فضای باز به‌مثابه امتداد مکان زندگی دانش‌آموزان
-فضای باز به‌مثابه فضای سبز و امکان کاشت و نگهداری گیاهان (باغ-مدرسه): وجود فضای سبز هم‌جوار کلاس درس، سبب می‌شود که معلم برای بیان درس‌های مرتبط با طبیعت، امکان تشکیل کلاس را در فضای سبز داشته باشد. محققان در این زمینه معتقدند که:« مدرسه به همسایه‌ای به نام فضای سبز نیاز دارد که دانش‌آموزان و معلمان را از کلاس بیرون بکشد و برای آنها فرصت تعامل با یکدیگر، دیدن و فهمیدن را به ارمغان آورد. چنین تعاملاتی سبب خواهد شد در موقعیت همسایگان مدرسه نیز مناسبات اجتماعی صورت بگیرد و همچنین سلامتِ استفاده از فضاهای سبز ارتقا یابد و درنهایت سلامت همسایگی‌ها را ارتقا دهد.» (Sullivan et al., 2016)به دلیل اهمیت موضوع وجود فضای سبز در مجاورت کلاس‌ها، اصطلاحی با عنوان « باغ- مدرسه»[5] شکل‌گرفته است. این رویکرد به یک جنبش در شیوه‌های آموزش مدارس تبدیل گشته است. (Bennett, 2010) و (Flanagan, 2010)مسئولیت اصلی باغ‌های مدارس ایجاد زمینهای طبیعی برای تقرب به اهداف یادگیری بدونِ ترکِ دبستان مبتنی بر برنامه‌هایی همچون ذخیره آب، باغبانی، رشد گیاهان طبیعی، ساختن کود طبیعی، همچنین کلاس در فضای باز، خانه‌های سبز، درختان سیب و نیمکت‌های حلقه‌زدن دورهم هستند. (Figueroa 2016) در تحقیقی که در این زمینه انجام‌شده است بیان می‌شود: « باتجربه باغ-مدرسه، دانش‌آموزان استقلال بیشتر، حس لیاقت و مهارت بیشتری را ادراک می‌کنند و انگیزه بیشتری برای تعهد و تقبل کارها از خود بروز می‌دهند. این کیفیت‌ها از دستاوردها و محصولات یادگیری در باغ مدرسه‌ها هستند.» (Skinner et al., 2012) با مبنا قرار دادن ارتباط کودکان با طبیعت؛ عنوان«حیاط‌های سبز مدارس»[6]به وجود آمده است. (C&N network 2016)
۳- تبیین الگوی همنشینی دبستانها و بوستانها
۱-۳- خواست‌سنجی در همنشینی دبستانها و بوستانها
اهم خواسته‌ها در همنشینی دبستانها و بوستانها به‌طور مختصر چنین تبیین می‌گردند:
- تلاش برای جبران کمبود فضای باز دبستانها و استفاده بیشتر از ظرفیت بوستانهای محله‌ای
- هم‌افزایی دبستانها و بوستانها
- شرح صدر کلاس در فضای باز به‌عنوان مکمل فهم خاصه فهم تجربی برای دانش‌آموزان
- حرکت به‌سوی پایداری اجتماعی میان دانش‌آموزان، همسایگان و محله
-تقویت اتصال میان بازی و یادگیری و تقرب به موقعیت مکانی مناسب‌تر مدرسه
۲-۳- رویکردهای طراحی در الگوی همنشینی دبستانها و بوستانها
مدل‌های حیاط مدارس-پارکهای شهری با پنج رویکرد بیان‌شده‌اند:
« - حیاط‌های تأمین غذا[7] : استفاده از سیستم‌های تولید غذا به‌عنوان وحدت دهنده مفاهیم در فعالیت‌های فضای باز. دانش‌آموزان با کاشت، داشت و برداشت محصول آشنا می‌شوند.
- حیاط‌های در قالب باغ[8]: وابسته به سرفصل‌های دروسی است که دانش‌آموزان می‌بایست در مورد گیاهان و طبیعت پابه پای علم یاد بگیرند.
- فضاهای بازی امن و در آرامش[9]: محیطی می‌آفریند که در آن دانش‌آموزان مهیا و مستعد برای فعالیت‌های بدنی و بازی و سرزندگی باشند.
- آموزش در بیرون[10]: زمینهای در محیط بیرون فراهم می‌شود که دانش‌آموزان به کمک حس‌های مختلف همچون شنوایی، بینایی، چشایی، لامسه و بویایی، عمیق‌تر ادراک نمایند.
- حیاط‌های زیستگاه جانوران بومی[11]: این مدل به‌مثابه راه‌حلی از سوی معلمین و دانش آموزان برای مبارزه با تهدیدهایی است که در دنیای واقعی، زندگی حیات‌وحش را درخطر قرار داده است.»(Yamashita, 2017)
یکی از رویکردهای بوستانهای همنشین دبستانها توجه به ارزش‌های فرهنگی زمینه‌های مختلف در ایران است. به‌طور مثال در بوم شهر یزد می‌توان محوطه باز دبستانها را زمینهای برای فهم خاک در قالب خشت‌زدن یا سفال‌گری به‌عنوان ریشه‌های بومی در طراحی در نظر گرفت. رویکردهای دیگری نیز می‌توانند مطرح شوند که عبارت‌اند از: رویکرد استفاده از منابع تجدید پذیر، رویکرد طراحی اقلیمی در طراحی فضای باز دبستانها، رویکرد مناسبت با جثه کودکان. از دیگر رویکردها، فراهم آوردن پهنه امن خانگی است که در طراحی بوستانهای محله‌ای و فصل مشترک‌های آن با پیاده‌رو و مسیر رسیدن به مدرسه در محله است. (Ebrahimi et al., 2011) در رویکرد پهنه امن، بایستی برای فضای باز امکان نظارت اجتماعی میسر شود که می‌توان از طریق تمهیداتی به آن نزدیک شد. از دیگر رویکردهای طراحی، استفاده از ظرفیت همراهی افراد مسن، باتجربه و قابل‌اعتماد محله است که نوعی همدلی اجتماعی در جهت نظارت غیرمستقیم بر دانش‌آموزان فراهم شود. به‌این‌ترتیب؛ افراد مسن محله می‌توانند دانش‌آموزان را ببینند و کودکان نیز از حضور آنها استفاده می‌نمایند.
۳-۳- برخی قاعده‌های همنشینی دبستانها و بوستانها
- حفظ حریم دبستانها: شرط سلامتی همنشینی حفظ حریم دبستان‌هاست.
- عدم مختل شدن فعالیت بوستانها
-تبیین مقیاس محله‌ای برای بوستانهای همنشین دبستانها
-تعریف فعالیت‌ها برای بوستانهای همنشین دبستانها بر اساس رویکرد طراحی: به‌طور عامبرای فضای باز دبستانها چنین عناصری بیان‌شده‌اند: « آب روان، تنوع منظره، مسیرهای پیچ‌وخم دار، بازی‌ها و فعالیت‌های تعاملی، مخفیگاه‌ها و فضاهای دنج، فضاهای باز طبیعی و فرح‌بخش و نشاط‌آور، ایجاد فضاهایی که بچه‌ها بتوانند در آنها به جستجو و جمع‌آوری چیزهای مختلف بپردازند، عوارض و عناصر طبیعی مثل تپه که بچه‌ها بتوانند از آنها بالا بروند و روی آنها بنشینند یا حرکت کنند.» (Jahad Daneshgahi, 2005) پیش‌بینی مخفیگاه‌ها و فضاهای دنج، به این دلیل که آفت وجود این‌گونه فضاها بیشتر از سودمندی آن‌هاست، محل تردید است. برخی فعالیت‌ها برای بوستانهای همنشین دبستانها به‌صورت عمومی مطرح می‌شوند :
- وجود زمینهای چندمنظوره بازی : در مورد چنین فضاهایی در برخی راهنمای طراحی فضای باز دبستانها در خارج از کشور ضوابطی آمده است که آن را ترکیبی از منظر سخت و نرم (دارای چمن) می‌داند.(Department of Education &Skills, 2010)
- استقرار فضاهایی مانند گود قصه برای جمع شدن دانش‌آموزان و افراد مسن محله
- وجود باغچه‌هایی برای باغبانی دانش‌آموزان و افراد مسن محله
-وجود حوضچه‌های کنترل‌شده برای دیدن ماهی‌ها و آب
-وجود لانه‌هایی برای نگهداری از برخی پرندگان و گودهایی برای نگهداری لاک‌پشت‌ها
-وجود برخی صفه‌ها برای چادر زدن، وجود خانه‌های درختی
- امکان شبکه دوچرخه
- امکان جولان دانش‌آموزان: امکان گِل بازی، امکان دویدن، امکان ایستادن و نظاره کردن
-امکان ساختن چیزهایی از طریق الگوهای چوبی یا قطعات کوچک با مصالح مناسب کودکان
اما بایستی بر اساس رویکردی که در سیاست‌گذاری‌های فرادست در مورد مسئولیت و وظایف فضای باز دبستانها در ایران و به‌طور خاص در استان‌های مختلف قابل‌تعریف است، برخی از فعالیت‌ها پررنگ‌تر یا برخی حذف شوند یا مواردی به آنها افزوده گردد.
- پیش‌بینی پوشش گیاهی مناسب در بوستانهای همنشین دبستانها: باید از گونه‌هایی استفاده کرد که علاوه بر زیبایی دارای رشد متناسب و خوبی باشند و با توجه به نیاز آبی در اقلیم‌های مختلف انتخاب شوند. برخی از گونه‌های گیاهی مناسب جهت کاشت در مدارس عبارت‌اند از :« بید، کاج، سرو، زبان‌گنجشک، اقاقیا، چنار، ارغوان، افرا، یاسمن، صنوبر و انواع گلهای زینتی و چمن.» (Mansouri, 2016) از سوی دیگر برخی درختان و گیاهان، محبوب کودکان و حتی افراد مسن در محله هستند. به‌طور مثال، درخت توت از درختان است که قوه بازی کودکان را مخاطب خود قرار می‌دهد. درختان میوه، در فصل بهار شکوفه‌های رنگارنگی دارند که حلاوت بهاران‌های به بوستان می‌دهد و رنگ تعلق خاصی در ذهن بچه‌ها برای محیط مدرسه ایجاد می‌کند. بوته‌هایی چون گل محمدی و یا گلهای فصلی همچون لاله‌عباسی که امکان تکثیر آسان دارند جذابیت خاصی رادار است. درختان ردیفی و همیشه‌سبز مانند سرو که دربردارنده مفهوم آزادگی در فرهنگ ایران است نیز به لحاظ فهم نور و سایه، نظم و ترتیب و توالی کمک می‌کند و به لحاظ تمهیدات اقلیمی و کنترل صوتی نیز مناسب هستند. تک‌درختان چتری سایه‌دار در چمن نیز، می‌تواند خُرد اقلیم‌های در حد کلاس درس به وجود آورد.
- تصمیم‌گیری در نوع مدیریت :مدیریت این‌گونه بوستانها به‌صورت مشترک میان شهرداری‌ها و آموزش‌وپرورش مناطق و نظارت نیروی انتظامی خواهد بود:« در مدیریت برون‌سازمانی، آموزش‌وپرورش می‌تواند در تعامل با متولیان امر در ایجاد فضای سبز یعنی شهرداری‌ها، گام‌های مهمی را در افزایش فضای سبز مدارس بردارد و با توسعه فرهنگ ایجاد فضای سبز به کمک مدیریت شهری بیاید.» (Mansouri, 2016) بایستی در ساعت‌کاری مدرسه، یک یا چند معلم، مراقب دانش‌آموزان باشند. اگر همنشینی میان دبستانها و بوستانها عمیق‌تر پیش برود می‌توان به‌مرورزمان از میان مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های محله که آشنای دانش‌آموزان هستند نیز یاری گرفت.
- تعریف فضاهای نیمه‌باز در همپوشانی میان دبستانها و بوستانها: با در نظر گرفتن این قاعده که دبستانها و بوستان‌هانیاز به تعریف حریم‌های خاص خود را برای دوری از اختلاط با یکدیگر دارند، تعریف فضاهای نیمه‌باز می‌تواند تأثیر بسزایی داشته باشد. فضای نیمه‌باز می‌تواند توسط عناصر طبیعی یا معمارانه تدارک دیده شود. در مدارس سنتی ایران نقش ایوان‌ها و رواق‌ها به‌عنوان فضای نیمه‌باز در آموزش بسیار مؤثر بوده است.(Tahersima et al., 2015)
- تبیین نوع محصوریت و تعریف مرزها :نوع و میزان محصوریت در بوستانهای همنشین دبستانها، توسط محیط مصنوع شامل دیواره‌های کوتاه، نرده‌ها و ... و هم به‌صورت پدافند غیرعامل همچون تپه‌های کوتاه یا خندق‌ها و گودهای کم‌عمق می‌تواند تعریف شود. در برخی راهنمای طراحی آمده است که بایستی حتماً مرزهای زمینهای بازی باز خارج از مدرسه علامت‌گذاری شوند و خط مشخص داشته باشند.(Department E&S, 2000)
-تأمین ایمنی و کنترل ترافیک سواره و بهداشت فضای باز
-تأمین کفسازی مناسب:دویدن، راه رفتن و کشف‌کردن توسط دانش‌آموزان نیاز به راه‌هایی با کفسازی مناسب دارد. بخشی از راه‌ها، خواهان کف‌سازی‌های زبر یا صیقلی و برخی خواهان سطوح نرم هستند. از طرفی بایستی در این امر به کاربران دیگر این نوع بوستانها نیز بسیار توجه گردد.
۴-۳- تقرب به مدل همنشینی دبستانها و بوستانها
با نگاه سیستمی می‌توان ۵ حالت نسبت فیزیکی بین دبستانها و بوستانها برقرار ساخت که عبارت‌اند از: « دور، متصل ، مرتبط، دارای فصل مشترک، متحد» [12] (Rush1986)نوشتار تلاش می‌کند در قالب جدول ۳ مزایا و معایب برنامه‌ریزی حالت‌های مختلف را بیان کند.(جدول ۳).
جدول۳:حالت‌ها، مزایا و معایب مدل‌های همنشینی دبستانها و بوستانها، مأخذ:نگارنده
بر اساس شناخت مزایا و معایبی که در جدول۳ تبیین شد، دو حالت «دور» و «متحد» دارای معایب جدی هستند و نمی‌توانند در دایره انتخاب قرار بگیرند. دو حالت متصل و مرتبط مزایای خوبی دارند و معایب آنها با اتخاذ راه‌حل‌هایی قابل برطرف‌شدن است. حالت دارای فصل مشترک نیز امکان ایجاد فضاهای نیمه‌باز را به وجود می‌آورد که ظرفیت مناسبی برای تنظیم عرصه دبستان و محله است. پیش‌بینی حالت‌های مختلف تحت تأثیر عوامل مداخله‌گر بسیاری است که از آن جمله می‌توان به‌اندازه زمینهای خالی یا مخروبه یا قابل‌تغییر کاربری در محله‌های قدیمی و نوساز اشاره کرد. همچنین عواملی همچون قیمت زمین، کاربری دیگر همسایگی‌ها و اقلیم، عوارض زمین و ... نیز مؤثرند. اگر هیچیک از آن سه مدل مناسب همنشینی مقدور نبود بایستی با تدابیری؛ مخاطراتِ مدل همنشینی دور را تا حدودی برطرف نمود. (جدول ۴)
جدول۴:اشاره‌ای مختصر به اولویت مدل همنشینی، مأخذ:نگارنده
مدل همنشینی متصل و دارای فصل مشترک برای برنامه‌ریزی مجموعه دبستان و بوستان محلی بسیار مهم است و در برخی راهنماهای طراحی دبستانها در خارج از کشور تصریح‌شده است:« قائل بودن به حیاط خارجی و جنبی برای مدرسه با فعالیت‌های اجتماعی علاوه بر حیاط داخلی دبستان، قائل بودن به حیاط بیرونی جلوی ورودی مدرسه برای تعریف بهتر و خوانایی ورودی اصلی مدرسه، انتخاب موقعیت زمین مدرسه در میان کاربری‌هایی که قابل‌تغییر به نفع گسترش مدرسه در فضاهای باز و بسته هستند» (Department of E&S, 2000)
۵-۳-موانع تصمیم‌گیری در همنشینی بوستانها و دبستانها
-موانع فرهنگی: دلواپسی برای مخاطرات خروج از سیستم بسته مدرسه از سوی والدین و اولیای مدرسه وجود دارد. سوی دیگر مانع فرهنگی، ناظر به جو فرهنگی بوستان‌هاست که در صورت عدم مناسبت با حضور دانش‌آموزان، تهدیدی برای آن‌هاست.
-موانع کالبدی:گاهی بوستان‌هایی مجاور دبستانها هستند که به لحاظ کالبدی مناسب حضور دانش‌آموزان نیستند که مناسب‌سازی آنها مستلزم صرف وقت و هزینه است.
-موانع محیطی:ممکن است دبستان در مجاورت خیابان‌ها و بدون همسایگی باشد یا آنکه در زمینهای مجاور مدرسه بناهایی نوساز ساخته‌شده باشند. یا آنکه در زمینهای همسایه مدرسه امکان تغییر کاربری وجود نداشته باشد که بایستی به حالت دور همنشینی اندیشید.
-موانع مالکیتی:از دیگر مشکلات آن است که قواره زمینهای اطراف مدرسه بسیار کوچک باشند و شهرداری و آموزش‌وپرورش برای چنین تصمیم‌گیری با مالکیت‌های متعددی روبه‌رو باشند و نتواند تمامی آنها را راضی به واگذاری زمین به‌منظور احداث بوستان کند.
-موانع اقتصادی:ممکن است قیمت زمینهای مجاور مدرسه بسیار زیاد باشد. همچنین آماده‌سازی زمین برای احداث بوستان همنشین مدرسه، هزینه‌بر است.
-موانع عدم تخصیص کاربری موردنظر در طرح‌های بالادست:ممکن است کاربری‌ها در زمینهای هم‌جوار دبستان یا بوستان به‌صورت آنچه مدنظر تحقیق حاضر است تنظیم‌نشده باشد. در این صورت ضوابطی که برای طراحی فضاهای آموزشی تدوین‌شده است چنین بیان می‌کند:« چنانچه در احداث مدارس ابتدایی در محل اراضی مشخص‌شده طرح‌های توسعه شهری(جامع-هادی-تفصیلی) مغایرتی با ضوابط مندرج مشاهده گردد کمیته تخصصی آموزش‌وپرورش زمین موردنظر را برای تغییر کاربری به کمیسیون ماده ۵ ارائه نموده و با شناسایی زمین موردنظر با استفاده از ماده ۵ قانون شوراها نسبت به تملک زمین جدید اقدام می‌نمایند.» (ODRESIR, 2016, 73)
۶-۳-راهکارهای دوری از آفت‌های همنشینی نامناسب بوستانها و دبستانها
- تلاش برای تقرب به طراحی جامع‌نگر: در حالت اول که مجموعه دبستان و بوستان توأمان برنامه‌ریزی می‌شوند، طراحی جامع‌نگر می‌تواند باوجود گروه مطالعاتی بین‌رشته‌ای تا حد زیادی حاصل شود. مسئله در مورد بوستان‌هایی که بعداً در جوار دبستانها طراحی می‌شوند، می‌تواند به شکل محدودتری از حالت اول حاصل گردد و لازم است دخل و تصرف‌هایی در کالبد مدرسه موجود برای تعامل بیشتر با بوستان اتفاق بیفتد. در حالت سوم که بوستانی وجود دارد، لازم است تغییراتی در جهت مناسب‌سازی بوستان محلی موجود اتفاق بیفتد تا بوستان بتواند در خدمت مدرسه و محله؛ به ایفای نقش تکمیلی و جدید خود بپردازد.
- توجه به تفاوت راهبردهای زودبازده، دیربازده یا میانه
- اطمینان از مقوله فرهنگ و ارزش‌ها :میزان خصوصی یا عمومی بودن در اجتماعات متناسب بافرهنگ‌ها تنظیم و تعریف می‌گردد. توجه به درجه انزواطلبی از منظر فرهنگ در هر محله‌ای می‌بایست بر اساس مطالعات جامع مبتنی بر مصاحبه‌های عمیق با خانواده‌ها، اولیای مدرسه، اهالی محله، تصمیم‌گیرندگان و دانش‌آموزان انجام بگیرد.
- تأکید بر حضور معلمین برای امنیت دانش‌آموزان
- استفاده از ظرفیت کمکی حضور مؤثر مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های محله در بوستانها
- پرهیز از موقعیت‌های محصور در بوستانها : گاهموقعیت‌های محصور در بوستانها به‌مثابه مکان‌های جرم‌خیز دلواپسی اولیا را برای محافظت روانی و فیزیکی از کودکان افزایش می‌دهد. به این دلیل می‌بایست از ایجاد موقعیت‌های محصور پرهیز کرد.
- ایجاد خوانایی و نفوذپذیری بصری در بوستان‌هابرای نظارت عالیه بر دانش‌آموزان
- پرهیز از اختلاط دانش‌آموزان و غریبه‌ها توسط کاهش رفت‌وآمد عبوری رهگذران غیر محلی از طریق حذف کاربری‌های عمومی مانند ادارات و ...
- توجه به عرصه‌های متفاوت دبستان‌های پسرانه و دخترانه:(Jahad Daneshgahi, 2005) در برخی تحقیقات به دلیل حساسیت موضوع میان دبستان‌های دخترانه و پسرانه نیز تا حدودی فرق قائل شده‌اند: «عرصه فرهنگی مدارس پسرانه را می‌توان به‌عنوان عرصه نیمه عمومی و مدارس دخترانه را به‌عنوان عرصه خصوصی تلقی نمود. در مدارس پسرانه به‌عنوان عرصه نیمه عمومی مسئله مشرفیت و دید از بیرون را می‌توان مجاز تلقی نمود. درحالی‌که در مدارس دخترانه مسئله مشرفیت از بیرون می‌بایست به‌صورت درست و با راه‌حل‌های معمارانه طراحی شود.»(AUSBU, 2008) با توجه به بحث تنظیم عرصه‌ها برای کودکان؛ چه دختر چه پسر، در دبستانها می‌بایست دقت کرد که براثر مجاورت با بوستانها، حریم از دست نرود.
- جایگزین کردن جو صمیمانه توأم با احترام به‌جای فضای رسمی کلاس : معلمین می‌بایست در فضای باز همنشین مدارس، فراهم‌کننده جوی صمیمی توأم با احترام متقابل باشند و دانش‌آموزان نیز، طالب حفظ احترام در عین تفرج و صمیمیت باشند.
- استفاده از ظرفیت خیرین مدرسه‌ساز و واقفان برای تأمین بخشی از منابع مالی لازم
- توجه به سروصدای حاصل از فعالیت در بوستانها (تلاش برای جلوگیری از آلودگی صوتی) : از معیارهای همجواری سازگار در مکان‌یابی مدارس ابتدایی، دوری از آلودگی صوتی است. (ODRESIR, 2016) حال اگر مکان‌یابی دبستانها در مجاورت بوستانها اتفاق بیفتد، لاجرم در ساعت‌هایی از روز آلودگی صوتی برای مدرسه ایجاد می‌گردد. اما ازآنجاکه در فصول پاییز و زمستان نیمروز صبح تا ظهر، پنجره‌های کلاس‌ها بسته‌اند و کودکان در مدرسه‌ها حضور دارند، کمتر آلودگی صوتی برای کلاسهای درس ایجاد می‌گردد. اما وقتی دانش‌آموزان در بوستان مجاور مدرسه قرار می‌گیرند ممکن است باعث تولید آلودگی صوتی شوند. برای حل این مسئله راهکارهای متنوعی ازجمله پوشش گیاهی مناسب (حائل صوتی) و برخی سطوح شکننده و کاهش‌دهنده صدا وجود دارد. همچنین بایستی معلمین، آموزش‌های لازم را به دانش‌آموزان برای حضور کم سروصدا تر بیان کنند.
۴-جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در نوشتار حاضر با این نگاه که فضای باز دبستانها به‌مثابه امتداد کلاس درس است توجه به تأمین مناسب آن برای دبستانها از ضروریات مطرح شد. از سوی دیگر بیان شد بوستانهای محلی در روزهای کاری هفته در سال تحصیلی، کمتر از تمام ظرفیتشان بهره‌برداری می‌کنند. با در نظر داشتن این دو، نوشتار حاضر، پیشنهاد الگوی همنشینی دبستانها و بوستانهای محلی را در حوزه مکان‌یابی دبستانها و بوستانها به‌قصد هم‌افزایی هر یک از آنها و به صورت موقعیت بُرد-بُرد برای دو سوی همنشینی مطرح شد.
الگوی همنشینی دبستانها و بوستانها دارای قاعده‌های همنشینی است که برخی از آنها عبارت‌اند از: « حفظ حریم دانش آموزان، مختل نشدن فعالیت‌های بوستانها،تبیین مقیاس محله‌ای برای بوستانهای همنشین دبستانها، اتخاذ رویکرد مناسب در زمینه طراحی بوستانهای همنشین دبستانها، گنجاندنبرخی عناصر و فعالیت‌های پیشنهادی برای بوستانهای همنشین دبستانها، پوشش گیاهی مناسب در بوستانهای همنشین دبستانها، پیش‌بینی کفسازی و جداره‌های مناسب، تعریف نوع محصوریت و تعریف مرزها، روشن ساختننوع مدیریت، تأمین امنیت اجتماعی، تأمین ایمنی، تعریف فضاهای نیمه‌باز در همپوشانی میان دبستانها و بوستانها و ...» الگوی مذکور قائل بر مدل‌های همنشینی پنجگانه است که بر اساس تحلیل‌هایی که در متن صورت گرفت از میان پنج حالت مدل‌های همنشینی دور، متصل، مرتبط، دارای فصل مشترک و متحد، سه حالت متصل و مرتبط و دارای فصل مشترک در اولویت هستند . عوامل مداخله‌گر متعددی وجود دارند که در انتخاب اولویت‌های مدل همنشینی دخیل هستند که عبارت‌اند از: اندازه زمینهای خالی یا مخروبه یا قابل‌تغییر کاربری در محله‌ها در همجواری مدارس، قیمت زمین، کاربری دیگر همسایگی‌ها، اقلیم، عوارض زمین، نوع کاربری‌ها در طرح‌های بالادست و ... که بایستی در تحلیل‌های چندوجهی در تحقیقات دقیق برنامه‌ریزی و مکان‌یابی با نرم‌افزارهای لازم و در قالب کارگروه‌های تخصصی تحلیل و بررسی شوند. مبادرت به همنشینی دبستانها و بوستانها بدون مطالعه و مناسب‌سازی لازم این امر ممکن است آفات جبران‌ناپذیری داشته باشد که می‌بایست از آنها دوری جست. در تصمیم‌گیری برای همنشینی دبستانها و بوستانها، موانع فرهنگی، محیطی، مدیریتی، اقتصادی و ...وجود دارند که می‌بایست با همدلی، صبر و از سوی دیگر تحلیل‌های مناسب رفع موانع در میان ادارات و سازمان‌های مختلف تصمیم‌گیرنده و به کمک منابع مالی خیرین و همفکری‌های شورایاری‌های محله در این امر به توفیقاتی نزدیک شد.
همنشینی دبستانها و بوستانها برکاتی دارد که از مهم‌ترین آنها شرح صدر کلاسهای درس و به امتداد آن توسعه فضای باز دبستان‌هاست. از سوی دیگر ظرفیت استفاده از بوستانهای محلی نیز به شکلی هدفمند بیشتر خواهد شد. برخی افراد مسن انگیزه بیشتری برای حضور در چنین بوستان‌هایی برای تجربه دوباره جولان و شادی دانش‌آموزان و همچنین کمک‌های احتمالی به مدرسه در نظارت دانش‌آموزان خواهند داشت. همچنین برکاتی هم برای مردم محله در زمانهای خاص استفاده، مثل ایجاد ظرفیت مضاعف در ایام انتخابات (شعب اخذ رای در مدارس) ، بحران‌ها، ایام محرم و صفر و اعیاد مذهبی و ملی .... خواهد داشت.
در انتها نتایج کلی تحقیق در مقیاس برنامه‌ریزی و طراحی ارائه می‌گردد:
-در مقیاس برنامه‌ریزی: بر اساس مطالعات تغییر کاربری برخی از فضاهای مجاور مدارس ابتدایی به سمت بوستانها، پیشنهاد می‌گردد. همچنین مکان‌یابی برخی زمینها در مجاورت بوستانها به عنوان دبستان در ویرایش و به‌روزکردن طرح‌های بالادست پیشنهاد می‌گردد. همچنین ممکن است در محلاتی، دبستان‌های فرسوده‌ای وجود داشته باشند که بایستی از نو ساخته شوند اما در همجواری خود امکان بوستان همنشین را ندارند. اما از سوی دیگر در همان محدوده با تفاوت یک خیابان یا یک کوچه، بناهای فرسوده دیگری در همجواری یک بوستان قرار دارند که خوب است تغییرکاربری داده و دبستان شوند. لذا بایستی کمیته‌های تخصصی سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس برای این امر جلساتی تشکیل دهند و تصمیمات لازم را بر مبنای ایده همنشینی دبستانها و بوستانها اتخاذ کنند.
-در مقیاس طراحی: هنگامی‌که طراحی یک دبستان به معماران پیشنهاد می‌شود با دانستن الگوی همنشینی دبستانها و بوستانها نوع نگاه آنها در طراحی و تلقی از مکان آموختن متفاوت خواهد بود و تنها به محدوده زمینی که کارفرما به آنها معرفی کرده است محدود نمی‌شوند و برای تنظیم همسایگی‌ها با مدرسه بیانیه‌هایی در طراحی دارند. آنها در جستجوی تعامل برقرار کردن با بوستانهای واجد شرایط برای همنشینی با دبستان‌های مورد طراحی هستند. از سوی دیگر طراحان بوستانهای واجد شرایط برای همجواری با مدارس نیز تلقی متفاوتی از فعالیت‌ها و برنامه فضایی پروژه موردنظر خود خواهند داشت. پس‌ازاین گام، انتخاب رویکردهای طراحی مناسب طراحی فضای باز همنشین مدارس ابتدایی رخ می‌نماید که بر مبنای اصالت طبیعت و ایجاد قابلیت برای بازی و فهمیدن مستقیم در تأمین فضای باز موردنیاز دانش‌آموزان و افزایش حضور مؤثر مردم محله در بوستان‌هاست.
[1] Land Allocation ، Land Use Zoning ، Location-Allocation
[2] Paradigm
[3] ماتریس سازگاری: هماهنگی کاربری مجاور با واحدهای آموزشی در فرم و عملکرد. ماتریس مطلوبیت: توجه به شرایط محیطی، شعاع دسترسی، انطباق با طرح‌های شهری، دسترسی‌ها، تاسیسات و تجهیزات شهری. ماتریس ظرفیت: توجه به ظرفیت محل پذیرش فعالیت. ماتریس وابستگی: در کنار هم قرارگرفتن فعالیت‌های مجاور آموزش منجر به تحمل زیان‌های یکدیگر نشود.
[4]Urban Schoolyards
[5]School Garden
[6]Green Schoolyards
[7]Edible Schoolyards
[8]School Gardens
[9]Peaceful Playgrounds
[10]Outdoor Education
[11]Schoolyard Habitat
[12] « دور: حالتی که آنها به طور فیزیکی با هم مرتبط نیستند، متصل : اتصال بدون یک ارتباط دایمی ، مرتبط: وقتی که دو سیستم به صورت دایمی با هم در ارتباط می باشند، در هم جا افتاده : وقتی دو سیستم در هم نفوذ کرده و یک فضا را تصرف می کنند، متحد: زمانی که دو سیستم قابل تشخیص نباشند.» (Mozaffar and Mirmoradi, 2015)
)
