Document Type : Quantitative Research Paper
Authors
1 Associate Professor of Curriculum Development, University of Kurdistan, Sanandaj-Iran
2 Master of Curriculum Planning in University of Kurdistan , Sanandaj-Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
موضوع انضباط امروزه بهعنوان یکی از مسائل حاد و بسیار مهم برای مدیران، معاونان و معلمان مدرسه جهت برقراری نظم و انضباط و کنترل دانشآموزان میباشد. که امور انضباطی دانش آموزان قسمت اعظم وقت و توجه مدیران و معلمان را به خود اختصاص داده است(Charles & Senter, 2005). یکی از آشکارترین مسائلی که در آموزشوپرورش مطرح است و ذهن مدیران و معلمان را مشغول میسازد، برقراری انضباط در کلاس (بعد آموزشی)، اصلاح مشکلات رفتاری دانشآموزان (بعد رفتاری) و اجرای قوانین وضعشده در مدارس (بعد مقرراتی) است. یکی از اساسیترین مسئولیتهای مدیران و معاونان آموزشی شناسایی مسائل دانشآموزان و توان حل آنهاست. ازجمله این مسائل، مشکلات انضباطی دانشآموزان است (Hashemian, 2002).
مسئله انضباط، موضوعی است که در همه سازمانهای آموزشی، مدیران، معلمان و دانشآموزان در همه مقاطع تحصیلی با آن درگیر هستند. از سویی شناخت مشکلات انضباطی دانشآموزان و شیوههای اصلاح آنها در حیطه وظایف مدیران مدارس و معلمان است. انضباط صحیح جز با شناخت مشکلات انضباطی و شیوههای مطلوب برخورد با آنها از سوی مدیران و معلمان برقرار نمیگردد (Everson, Emmer & Worshan, 2006). انضباط یکی از شرایط لازم اداره امور و حفظ و بقای هر سازمانی است. هرجومرج و بینظمی، که ناشی از نبود مقررات، اجرا نشدن ضوابط است، حیات یک سازمان و حتی جامعهای را درخطر میاندازد یا ریشهکن میکند. فلسفه انضباط در مدارس نیز ناشی از همان حقیقتی است که لزوم انضباط در بقیه گروههای اجتماعی و در کل در جامعه را مطرح میسازد (Leigh & et al. 2009).
زمانی که فرد برخلاف مقررات گروه یا جامعه رفتار میکند او را فردی بیانضباط میخوانند، پیروی از مقررات گروه، فرهنگ، اجتماع، همان انضباط است. پس هدف از انضباط این است که فرد را قادر به سازش با قوانین و مقرراتی بکند که فرهنگ یک گروه را پذیرفته است، بهطوریکه رفتار خود را با توقعات و خواستههای سالم گروه اجتماعی که در آن زندگی میکند هماهنگ نماید (Loukas, 2007). لذا رعایت مقررات نهتنها برای حفظ آدابورسوم مهم است بلکه برای شادی، سازگاری و آرامش خود فرد نیز اهمیت دارد. و هر فردی برای اینکه نیازها و آرزوهایش را با دیگران مطابقت دهد و موردقبول و احترام آنها واقع شود نیاز به انضباط و قوانین رفتاری دارد. رعایت انضباط در مدرسه نهتنها یادگیری را فراهم میآورد بلکه به رشد سالم و شخصیت دانشآموز هم منجر میگردد (Badri, 1985).
دوام و بقای نظام آموزشوپرورش، بهمنزله نهادی تربیتی و اثرگذار بر دانشآموزان، به نظم و انضباط داخلی آن بستگی دارد و بدون وجود مقررات و قواعد مشخص و کارآمد به اجرای برنامهها و دستیابی به اهداف خود نیست. برقراری انضباط، روشی برای هموار کردن راه، بهمنظور تحقق بخشیدن اهداف عالی تعلیم و تربیت است (Yousefi & et al, 2010). در ضمن فراهم آوردن محیط مساعد برای یادگیری یکی از پرچالشترین بخشهای نهاد آموزشوپرورش است و همواره تلاش بر این بوده که با تقویت و درونی کردن این شاخصه، فرآیند تعلیم و تربیت تسهیل یابد، باوجوداین همواره مشاهده میشود که مواردی متعدد از بینظمی یا بیانضباطی در مدارس وجود دارد که زمینه اختلال در یادگیری دانشآموزان و تحقق یافتن اهداف آموزشوپرورش را فراهم آورد (Blomart, 2001).
موضوع انضباط و مدیریت آن هسته مرکزی برنامههای مدارس اثربخش را تشکیل میدهد. جامعه یک مدرسه متشکل از دانشآموزان، معلمان، والدین، کارکنان و گردانندگان مدرسه میباشند (Lewis & et al, 2008). در محیط مدرسه اولویت اصلی و رکن مهم در مدرسه آییننامه انضباطی است که در وزارت آموزشوپرورش بهصورت متمرکز به مدارس ابلاغ میشود و همه موظف به رعایت آن میباشند. سخن این است که دانشآموزان را چگونه بر سر نظم آوریم و به چه صورت در آنها پایبندی را ایجاد کنیم؟ پاسخ این است که برای کنترل افراد و استقرار نظم و انضباط در زندگی دانش-آموزان ضوابطی را باید در نظر گرفت و دانشآموز را به آن ضوابط منضبط سازیم. بهعبارتدیگر قواعد و اصول انضباطی را برای دانشآموزان معین کرده و در چارچوب آییننامه انضباطی آموزشوپرورش و عوامل اجرایی آنکه مدیران و معاونان میباشند از دانشآموزان خواسته شود که انضباط صحیح را رعایت کنند. گرچه در نگاه اول به نظر میرسد که انضباط اجتماعی در میان دانشآموزان عمدتاً مفهومی فردی و توأم با عوامل روانشناختی است، اما اگر به جایگاه شکلگیری انضباط به معنای وسیع آن نگاه کنیم درخواهیم یافت که برای دستیابی به انضباط اجتماعی در دانشآموزان باید علاوه بر چارچوب مدرسه و آییننامه انضباطی که از سوی سازمان آموزشوپرورش به مدارس ابلاغ میشود به ریشهها، عوامل و زمینههای آن در ساختار خانه، جامعه، گروه همسالان، و... نیز توجه کرد (Ganji, 2013). مدرسه یکی از نهادهای مهم اجتماع است که تأثیری ژرف بر تحول کودک بهویژه تحول فرآیند انطباق جویی و اجتماعی شدن وی دارد. در مدرسه دانشآموز با الگوها، نقشها، اصول و قوانین و مبانی اجتماعی زیستن آشنا میشود و بهتدریج توان بیان نیازها و طریق ارضای آنها را از راه تبادلات و تعاملات اجتماعی کسب میکند. رعایت حقوق دیگران و داشتن نظم و ترتیب در کارها نیز بهطور مستقیم یا حین کسب آموزشها و مهارتهای مختلف در مدرسه فراگرفته میشود (Ebrahimi Ghavam, 1996). مسئله بیانضباطی در مدارس توجه بسیاری را در سراسر جهان به شکل فزایندهای به خود جلب کرده است. بیانضباطی دانشآموز جدی و شایع دانسته میشود، و یادگیری دانشآموز را به شکل منفی تحت تأثیر قرار میدهد (Ligeh, Chan Hall & Sandres, 2009: Tozer, 2010). این مسئله خود را به شیوههای مختلفی نشان میدهد که (Marais & Meier, 2010) آنها را که شامل: خرابکاری، فرار از مدرسه، سیگار کشیدن، سرپیچی یا نافرمانی، تهدید، خلاف، قتل، حمله، تجاوز، سرقت و خشونتهای کلی میشود میدانند. (Moyo, Khewu & Bayaga, 2015).
در مدارسی که هیچ درک مشترکی از مفهوم انضباط وجود ندارد تنش به وجود آمده و احتمالاً بحرانهایی رخ خواهد داد. تمام اعضای جامعه- مدرسه که شامل مدیران، معاونان، معلمان و خود دانشآموزان هستند نیازمند شناسایی نیازهای دانشآموزان و درک مشترک از سیاستهای انضباطی، راهبردها و روشها هستند (Ahmadi & et al, 2007: According to the Blandfvrd ). موضوع انضباط و مدیریت آن هسته مرکزی برنامههای مدارس اثربخش را تشکیل میدهد. جامعه یک مدرسه متشکل از دانشآموزان، معلمان، والدین، کارکنان و گردانندگان مدرسه میباشند. در محیط مدرسه اولویت اصلی و رکن مهم در مدرسه آییننامه انضباطی است که در وزارت آموزشوپرورش بهصورت متمرکز به مدارس ابلاغ میشود و همه موظف به رعایت آن میباشند (Valinejad, 2013). سخن این است که دانشآموزان را چگونه بر سر نظم آوریم و به چه صورت در آنها پایبندی را ایجاد کنیم؟ محقق کوشیده است تا با توجه به اهمیت نظم و انضباط در نهاد آموزشوپرورش و مدارس نقش آن را در فرآیند یادگیری ضمن شناسایی موارد و مصادیق بیانضباطی در مدارس دوره دوم متوسطه دوم شهرستان اسدآباد و عوامل مؤثر و راهکارهای بهمنظور کاهش بیانضباطی و پی بردن به این مسئله که کادر مدرسه چه اصول و روشهایی را برای برقرار کردن انضباط در مدارس متوسطه دوم به کار میبرند. تحقیق به دنبال یافتن پاسخ به سؤالات ذیل انجامگرفته است:
1- چه اصول انضباطی در مدارس متوسطه دوم توسط کادر مدرسه استفاده میشود؟
2- روشهای انضباطی استفادهشده توسط مسئولان مدرسه غالباً کدامها هستند؟
3- چه تفاوتی بین مدارس دخترانه و پسرانه در خصوص اصول و روشهای انضباطی مشاهده میگردد؟
روششناسی
راهبرد مطالعه در این پژوهش کمی، و روش پژوهش از نوع توصیفی است. جامعه آماری شامل کادر اداری کلیه مدارس متوسطه دوم (دخترانه–پسرانه) شهرستان اسدآباد است که تعداد آنها 70نفر میباشد که 45 نفر از آنها در مدارس پسرانه و 25نفر در مدارس دخترانه در شهرستان اسدآباد فعالیت دارند. برای انتخاب حجم نمونه ازآنجاییکه جامعه تحقیق موردنظر محدود بوده از تعیین حجم نمونه امتناع شد و کلیه مدیران و معاونان دوره متوسطه دوم بهصورت تمامش ماری در فرآیند تحقیق مشارکت داده شدند. ابزار گردآوری دادهها یک پرسشنامه محقق ساخته بود که پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ مقدار 91/0 مورد تأیید قرار گرفت. برای سنجش روایی پرسشنامه از روش روایی محتوایی و صوری استفاده شد، بهاینترتیب که ابزار اندازهگیری، پرسشنامهها در اختیار استادان راهنما و متخصصان مربوط و چندین آزمودنی قرار گرفت و آنان روایی صوری و محتوایی پرسشنامه را تأیید کردند. برای تحلیل دادهها از آزمونهایی نظیر t تکنمونه ای،t گروههای مستقل (مقایسه میانگینهای دو گروه مستقل)، تحلیل واریانس یکطرفه، استفادهشده است.
یافتهها
1- چه اصول انضباطی در مدارس متوسطه دوم توسط کادر مدرسه استفاده میشود؟
ابتدا اصول انضباطی به کار گرفتهشده توسط کادر مدرسه را در مدارس متوسطه دوم با استفاده از آزمون t تک نمونهای بهطورکلی بررسی میکنیم و سپس با استفاده از آزمون t دو نمونه مستقل اصول انضباطی به کار گرفتهشده توسط کادر مدرسه را در مدارس متوسطه دوم (دخترانه- پسرانه) شهرستان اسدآباد مورد تجزیهوتحلیل قرار میدهیم.
جدول (1): وضعیت رعایت اصول انضباطی
شماره سؤال |
گویهها |
نوع مدارس |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
1 |
مبنای انضباط بیشتر بر پایه دوستی معلمین و دانشآموزان |
کل |
46/3 |
85/0 |
52/4 |
69 |
000/0 |
2 |
ریشهیابی مسائل انضباط در خارج از مدرسه |
کل |
70/3 |
13/1 |
16/5 |
69 |
000/0 |
3 |
انضباط بر پایه تنبیه |
کل |
64/1 |
82/0 |
90/13- |
69 |
000/0 |
4 |
استفاده از خود دانشآموزان برای برقراری انضباط |
کل |
86/3 |
11/1 |
48/6 |
69 |
000/0 |
5 |
همقدمی تمام اعضای آموزشی اعم از دانشآموزان، مدیران، معلمان و اولیاء برای برقراری انضباط |
کل |
06/4 |
93/0 |
50/9 |
69 |
000/0 |
6 |
برقراری انضباط با دانش و امکانات لازم و آموزش مفید |
کل |
13/3 |
17/1 |
92/0 |
69 |
360/0 |
7 |
درک این موضوع از سوی دانشآموزان که انضباط در مدرسه پایهای برای انضباط در اجتماع، جامعه و زندگی |
کل |
69/3 |
97/0 |
91/5 |
69 |
000/0 |
8 |
مقدم دانستن کجراههای رفتاری و انضباطی بر رفتار ظاهری |
کل |
20/3 |
10/1 |
52/1 |
69 |
132/0 |
9 |
نگاه به انضباط در راستای حفظ سلامتی و بهداشت فرد |
کل |
67/3 |
80/0 |
08/7 |
69 |
000/0 |
10 |
انضباط در راستای توسعه بهسازی روانی و ذهنی دانشآموزان و کادر آموزشی |
کل |
57/3 |
93/0 |
16/5 |
69 |
000/0 |
11 |
تشویق افراد به آزاداندیش شدن و رعایت حدود آزادیها |
کل |
57/3 |
00/1 |
78/4 |
69 |
000/0 |
12 |
آموزش و توسعه سعهصدر، دوستی |
کل |
34/3 |
95/0 |
03/3 |
69 |
003/0 |
13 |
انضباط بر اساس توان و تکلیف افراد |
کل |
17/3 |
05/1 |
37/1 |
69 |
176/0 |
14 |
عدم ارائه پیشفرض و داوری عجولانه نسبت به رفتار افراد در برقراری انضباط |
کل |
29/3 |
99/0 |
40/2 |
69 |
019/0 |
با توجه به جدول 1 به بررسی اصول انضباطی به کار گرفتهشده در مدارس متوسطه دوم پرداخته شد که نتایج آن در جدول نشان دادهشده است. بهطورکلی میتوان گفت بیشترین اصول انضباطی کلی به کار گرفتهشده توسط مسئولین مدارس همقدمی تمام اعضای آموزشی اعم از دانشآموزان، مدیران، معلمان و اولیاء برای برقراری انضباط با میانگین (06/4) و کمترین نیز انضباط بر پایه تنبیه با میانگین (64/1) میباشد.
2- روشهای انضباطی استفادهشده توسط مسئولان مدرسه غالباً کدامها هستند؟
در این سؤال ابتدا هریک از سه نوع انضباط را در تکتک گویهها بررسیشده است که در جدول2 قابلمشاهده است:
جدول (2): وضعیت استفاده از روش «انضباط پیشگیرنده» توسط مسئولان مدارس
شماره سؤال |
گویهها |
نوع مدارس |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
15 |
اقدامات درباره پیشگیری از بدرفتاری |
کل |
23/3 |
119/1 |
1 |
69 |
092/0 |
دخترانه |
18/3 |
154/1 |
|||||
پسرانه |
32/3 |
069/1 |
|||||
16 |
تنظیم برنامه ارزشمند لذتبخش |
کل |
20/3 |
071/1 |
710 |
69 |
123/0 |
دخترانه |
18/3 |
173/1 |
|||||
پسرانه |
24/3 |
879/0 |
|||||
17 |
ایجاد محیطی در مدارس که در آن دانشآموزان احساس مالکیت آزادی و ..... |
کل |
01/3 |
257/1 |
562/1 |
69 |
925/0 |
دخترانه |
04/3 |
147/1 |
|||||
پسرانه |
96/2 |
457/1 |
|||||
18 |
تشویق دانشآموزان از طریق کمک به مدرسه |
کل |
29/3 |
995/0 |
095/0 |
69 |
019/0 |
دخترانه |
24/3 |
883/0 |
|||||
پسرانه |
36/3 |
186/1 |
|||||
19 |
تلاش برای یک درک متقابل صحیح با دانشآموزان درباره رفتار کلاسی |
کل |
30/3 |
012/1 |
403/2 |
69 |
016/0 |
دخترانه |
24/3 |
026/1 |
|||||
پسرانه |
40/3 |
000/1 |
|||||
20 |
اعمال رفتارهایی که اجمالاً مورد موافقت قرارگرفتهاند بهعنوان قوانین انضباطی |
کل |
16/3 |
958/0 |
373/1 |
69 |
174/0 |
دخترانه |
16/3 |
976/0 |
|||||
پسرانه |
16/3 |
943/0 |
|||||
21 |
تلاش بر تداوم و تأکید رفتارهای درست |
کل |
81/3 |
982/0 |
935/6 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
84/3 |
928/0 |
|||||
پسرانه |
76/3 |
091/1 |
بر اساس نتایج جدول 2 بیشترین میانگین که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط پیشگیرنده موردتوجه قرار میگیرد مربوط به تلاش و تداوم و تأکید بر رفتارهای درست، احترام به خود و دیگران که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 84/3 و 76/3 و کمترین میانگین که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط پیشگیرنده موردتوجه قرار میگیرد مربوط به ایجاد محیطی در مدارس که در آن دانشآموزان احساس مالکیت، آزادی و عزتنفس و قدرت داشته باشند که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 04/3 و 96/2 میباشد. همچنین در سؤالات شماره 15، 16، 18، 19 در موارد انضباط پیشگیرنده در مدارس متوسطه دوم پسرانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود و در سؤالات 21 و 17 در موارد انضباط پیشگیرنده در مدارس متوسطه دوم دخترانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود و در سؤال 20 هم در مدارس دخترانه و پسرانه این مورد در انضباط پیشگیرنده توسط مسئولان مدارس بهصورت یکسان در مدارس دخترانه و پسرانه استفاده میشود. بهطورکلی میتوان گفت که در انضباط پیشگیرنده بیشترین توجه مسئولین به تلاش بر تداوم و تأکید بر رفتارهای درست، احترام به خود و دیگران توسط دانشآموزان با میانگین (81/3) و کمترین توجه به ایجاد محیطی در مدارس که در آن دانشآموزان احساس مالکیت آزادی و عزتنفس و قدرت داشته باشند با میانگین (01/3) میباشد.
جدول (3): وضعیت استفاده از روش «انضباط حمایتکننده» توسط مسئولان مدارس
شماره سؤال |
گویه ها |
نوع مدارس |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
22 |
کمک به خودکنترلی دانشآموزان بعد از اولین علائم رفتاری نامناسب |
کل |
24/3 |
924/0 |
200/2 |
69 |
031/0 |
دخترانه |
22/3 |
850/0 |
|||||
پسرانه |
28/3 |
061/1 |
|||||
23 |
رسیدگی بیشتر به دانشآموزانی که به توجه بیشتری نیاز دارند |
کل |
59/3 |
014/1 |
831/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
58/3 |
988/0 |
|||||
پسرانه |
60/3 |
080/1 |
|||||
24 |
استفاده از علائم اشارهای |
کل |
66/3 |
915/0 |
009/6 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
78/3 |
850/0 |
|||||
پسرانه |
44/3 |
003/1 |
|||||
25 |
استفاده از ارتباط متقابل و نزدیک |
کل |
50/3 |
073/1 |
897/3 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
40/3 |
214/1 |
|||||
پسرانه |
68/3 |
748/0 |
|||||
26 |
جویا شدن از نظرات دانشآموزان از طریق یادآوری کارها و تشویق آنها |
کل |
16/3 |
150/1 |
143/1 |
69 |
257/0 |
دخترانه |
18/3 |
211/1 |
|||||
پسرانه |
12/3 |
054/1 |
|||||
27 |
اطلاعرسانی به دانشآموزان درباره شناسایی و نقش آنان در انضباط مدرسه |
کل |
16/3 |
223/1 |
075/1 |
69 |
286/0 |
دخترانه |
024/3 |
171/1 |
|||||
پسرانه |
00/3 |
323/1 |
|||||
28 |
سعی در برخورد با بیانضباطی با اعمال روشهای متنوع |
کل |
49/3 |
974/0 |
171/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
38/3 |
984/0 |
|||||
پسرانه |
68/3 |
945/0 |
|||||
29 |
حذف شرایط و موقعیتهایی که باعث تحریک دانشآموزان باشد |
کل |
47/3 |
959/0 |
113/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
44/3 |
013/1 |
|||||
پسرانه |
52/3 |
872/0 |
|||||
30 |
تشویق و ترغیب رفتارهای مناسب در موقعیتهای مناسب |
کل |
57/3 |
111/1 |
304/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
67/3 |
108/1 |
|||||
پسرانه |
40/3 |
118/1 |
|||||
31 |
آگاهی بخشی و کمک از افراد متخصص |
کل |
46/3 |
163/1 |
288/3 |
69 |
002/0 |
دخترانه |
49/3 |
160/1 |
|||||
پسرانه |
40/3 |
190/1 |
|||||
32 |
با توجه به منشأ بیانضباطی متوجه مشکلات هستیم |
کل |
17/3 |
049/1 |
367/1 |
69 |
176/0 |
دخترانه |
20/3 |
014/1 |
|||||
پسرانه |
12/3 |
130/1 |
|||||
33 |
یافتن دلایل احتمالی وقوع رفتارهای نامناسب |
کل |
63/3 |
576/3 |
471/1 |
69 |
146/0 |
دخترانه |
93/3 |
351/1 |
|||||
پسرانه |
08/3 |
256/1 |
با توجه به نتایج جدول 3 بیشترین میانگینی که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط حمایتکننده موردتوجه قرار میگیرد مربوط به استفاده از علائم اشارهای چون اخم کردن، تغییر رفتار و... برای کمک به دانشآموزان که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 78/3 و 44/3 و کمترین میانگینی که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط حمایتکننده موردتوجه قرار میگیرد مربوط به جویا شدن از نظرات دانشآموزان از طریق یادآوری کارها و تشویق آنها که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 18/3 و 12/3 میباشد. همچنین در سؤالات شماره 24، 26، 27، 30، 31، 32، 33 در موارد انضباط حمایتکننده در مدارس متوسطه دوم دخترانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود و در سؤالات 22، 23، 25، 28، 29 در موارد انضباط حمایتکننده در مدارس متوسطه دوم پسرانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود. بهطورکلی میتوان گفت که در انضباط حمایتکننده بیشترین توجه مسئولین به ارتباط با دانشآموزان از طریق علائم اشارهای چون اخم، و تغییر اخلاق و... برای کمک به آنها با میانگین (66/3) و کمترین توجه جویا شدن نظرات دانشآموزان با میانگین (16/3) میباشد.
جدول (4): وضعیت استفاده از روش انضباطی « اصلاحی » توسط مسئولان مدارس
شماره سؤال |
گویه ها |
نوع مدارس |
میانگین |
انحراف استاندارد |
مقدار t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
34 |
استفاده از روشهای اصلاحی و برخورد با مسئله بهطور مستقیم |
کل |
29/3 |
079/1 |
216/2 |
69 |
030/0 |
دخترانه |
36/3 |
069/1 |
|||||
پسرانه |
16/3 |
106/1 |
|||||
35 |
جلوگیری از رفتارهای بد و مخرب |
کل |
67/3 |
018/1 |
521/5 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
73/3 |
780/0 |
|||||
پسرانه |
56/3 |
356/1 |
|||||
36 |
صحبت و یا تنبیه متناسب با اصول مدرسه |
کل |
57/3 |
098/1 |
355/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
49/3 |
014/1 |
|||||
پسرانه |
72/3 |
242/1 |
|||||
37 |
تکرار کردن نتایج و عواقب کارهای باانضباط |
کل |
56/3 |
828/0 |
632/5 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
60/3 |
780/0 |
|||||
پسرانه |
48/3 |
918/0 |
|||||
38 |
هدایت پتانسیلهای بیانضباطی در جهت مثبت |
کل |
31/3 |
910/0 |
891/2 |
69 |
005/0 |
دخترانه |
36/3 |
883/0 |
|||||
پسرانه |
24/3 |
970/0 |
|||||
39 |
حلوفصل موارد بیانضباطی بهصورت فردی |
کل |
86/3 |
095/1 |
556/6 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
84/3 |
147/1 |
|||||
پسرانه |
88/3 |
013/1 |
|||||
40 |
آمادگی در مدرسه و انجام راههای اصلاحی |
کل |
46/3 |
943/0 |
055/4 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
29/3 |
920/0 |
|||||
پسرانه |
76/3 |
926/0 |
|||||
41 |
وقوع رفتارهای بیانضباطی در هر محیط آموزشی گریزناپذیر است |
کل |
91/3 |
847/0 |
033/9 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
93/3 |
837/0 |
|||||
پسرانه |
88/3 |
881/0 |
|||||
42 |
تناسب سبک مدیریت با موارد مواجهه |
کل |
73/3 |
867/0 |
032/7 |
69 |
000/0 |
دخترانه |
67/3 |
929/0 |
|||||
پسرانه |
84/6 |
746/0 |
با توجه به نتایج جدول 4 بیشترین میانگینی که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط اصلاحی موردتوجه قرار میگیرد مربوط به اعتقاد بر اینکه وقوع رفتارهای بیانضباطی در هر محیط آموزشی گریزناپذیر است که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 93/3 و 88/3 و کمترین میانگینی که غالباً توسط مسئولان مدارس متوسطه دوم درروش انضباط اصلاحی مربوط به استفاده از روشهای اصلاحی و برخورد با مسئله بهطور مستقیم که در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه به ترتیب با میانگین 36/3 و 16/3 میباشد. همچنین در سؤالات شماره 34، 35، 37، 38، 41 در موارد انضباط اصلاحی در مدارس متوسطه دوم دخترانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود و در سؤالات 36، 39، 40، 42 در موارد انضباط اصلاحی در مدارس متوسطه دوم پسرانه بیشتر توسط مسئولان مدارس استفاده میشود. بهطورکلی میتوان گفت که در انضباط اصلاحی بیشترین توجه مسئولین به اعتقاد بر اینکه وقوع رفتارهای مخرب و نامناسب در هر محیط آموزشی گریزناپذیر است با میانگین (91/3) و کمترین توجه به برخورد به مسائل بهطور مستقیم با میانگین (27/3) میباشد.
4- چه تفاوتی بین مدارس دخترانه و پسرانه در خصوص اصول و روشهای انضباطی وجود دارد؟
در این قسمت به بررسی تفاوتی که در مدارس دخترانه و پسرانه در خصوص نوع اصول و روشهای انضباطی مورداستفاده در این مراکز وجود دارد پرداختهشده است.
جدول (5): تفاوت بین اصول و روشهای انضباطی در مدارس دخترانه و پسرانه
متغیر |
نوع مدارس |
میانگین |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
مقدارt |
سطح معناداری |
اصول انضباطی |
دخترانه |
46/3 |
438/0 |
68 |
890/1 |
063/0 |
پسرانه |
23/3 |
590/0 |
||||
انضباط پیشگیرنده |
دخترانه |
27/3 |
78/0 |
68 |
246/0- |
807/0 |
پسرانه |
31/3 |
69/0 |
||||
انضباط حمایتکننده |
دخترانه |
3/46 |
0/76 |
68 |
593/0 |
555/0 |
پسرانه |
36/3 |
62/0 |
||||
انضباط اصلاحی |
دخترانه |
58/3 |
56/0 |
68 |
182/0- |
856/0 |
پسرانه |
61/3 |
65/0 |
نتیجه آزمون t دو نمونه مستقل برای گروههای مستقل نشان میدهد که اصول انضباطی در مدارس دخترانه با میانگین (46/3) از مدارس پسرانه با میانگین (23/3) بیشتر است اما این تفاوت در سطح 05/0 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0/05"> ). پس بهطورکلی میتوان گفت بین اصول انضباطی استفادهشده در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه تفاوت معناداری وجود ندارد ( 16P>0/05"> ). نتیجه آزمون t دو نمونه مستقل برای گروههای مستقل نشان میدهد که انضباط پیشگیرنده در مدارس دخترانه با میانگین (27/3) از مدارس پسرانه با میانگین (31/3) کمتر است اما این تفاوت در سطح 05/0 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0/05"> ). نتیجه آزمون t دو نمونه مستقل برای گروههای مستقل نشان میدهد که انضباط حمایتکننده در مدارس دخترانه با میانگین (46/3) از مدارس پسرانه با میانگین (31/3) بیشتر است اما این تفاوت در سطح 05/0 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0/05"> ). نتیجه آزمون t دو نمونه مستقل برای گروههای مستقل نشان میدهد که انضباط اصلاحی در مدارس دخترانه با میانگین (58/3) از مدارس پسرانه با میانگین (61/3) کمتر است اما این تفاوت در سطح 05/0 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0/05"> ). پس بهطورکلی میتوان گفت بین روشهای انضباطی در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه تفاوت معناداری وجود دارد. ( 16P<0/05"> ).
جدول (6): تفاوت بین اصول انضباط و روشهای انضباطی در مدارس بر اساس جنسیت مسئولین
متغیر |
جنسیت کادر مدرسه |
میانگین |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
مقدارt |
سطح معناداری |
اصول انضباطی |
زن |
3.46 |
0.43 |
68 |
1.326 |
0.189 |
مرد |
3.30 |
0.56 |
||||
انضباط پیشگیرنده |
زن |
3.51 |
0.63 |
68 |
2.686 |
0.009 |
مرد |
3.06 |
0.78 |
||||
انضباط حمایتکننده |
زن |
3.51 |
0.55 |
68 |
1.014 |
0.314 |
مرد |
3.34 |
0.83 |
||||
انضباط اصلاحی |
زن |
3.66 |
0.55 |
68 |
0.967 |
0.337 |
مرد |
3.53 |
0.63 |
در جدول 6 نتیجه آزمون t برای گروههای مستقل نشان میدهد که اصول انضباط در مدارس دارای کادر خانم با میانگین (3.46) از مدارس دارای کادر آقا با میانگین (3.30) بیشتر است اما این تفاوت در سطح 0.05 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0.05"> ). نتیجه آزمون t برای گروههای مستقل نشان میدهد که میزان استفاده از روش انضباط پیشگیرنده در مدارس دارای کادر خانم با میانگین (3.51) از مدارس دارای کادر آقا با میانگین (3.06) بیشتر است و این تفاوت در سطح 0.05 درصد معنادار میباشد؛ زیرا ( 16P<0.05"> ). نتیجه آزمون t برای گروههای مستقل نشان میدهد که میزان استفاده از روش انضباط حمایتکننده در مدارس دارای کادر خانم با میانگین (3.51) از مدارس دارای کادر آقا با میانگین (3.34) بیشتر است اما این تفاوت در سطح 0.05 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0.05"> ). نتیجه آزمون t برای گروههای مستقل نشان میدهد که میزان استفاده از روش انضباط اصلاحی در مدارس دارای کادر خانم با میانگین (3.66) از مدارس دارای کادر آقا با میانگین (3.53) بیشتر است اما این تفاوت در سطح 0.05 درصد معنادار نیست؛ زیرا ( 16P>0.05"> ).
بحث و نتیجهگیری
همه دانشآموزان مدارس به یکمیزان یا به یک نوع و حالت، مرتکب بیانضباطی نمیشوند (Okpoze, 2008). بلکه با توجه به باورها، نگرشها، قدرت تفکر و تحلیل رفتار خود و برخی عوامل دیگر به رفتار بینظمی خاص دست میزنند. بههرحال افراد با هر نیت یا به هر میزان که قواعد و مقررات آموزشی، تربیتی و انضباطی مدرسه را پایمال کنند، نتیجه آن، تضعیف آن قواعد و عادی جلوه دادن بیانضباطی در مدارس است (Taghipoor & Ghafari, 2009). در این حالت چنانچه بیانضباطی همچنان ادامه یابد و ملایم جلوه داده شود، قباحت خود را از دست میدهد. بیانضباطی و عدم توجه به مقررات و قواعد مدرسه، یکی از مسائل اساسی آموزشوپرورش است که میتواند پیامدهای منفی متعدد همانند: توقف استعدادها و باروری خرد در دانشآموزان، عدم درک مطلب درسی به دلیل عدم تمرکز ذهنی، حواسپرتی و بیحوصلگی، عدم ایجاد انگیزه رشد علمی، عدم رشد خلاقیت، به هم خوردن روابط اجتماعی فرد با کارکنان مدرسه و دوستان، عدم احساس امنیت و آرامش به دلیل بروز استرس و اضطرابهای ناشی از بیانضباطی و... برای فرد و اجتماع پیرامونش داشته باشد (Maphosa & Shumba, 2010). بهتبع عوامل گفتهشده اصول و روشهای انضباطی در نظر گرفتهشده از طرف کادر مدرسه مدارس (دخترانه- پسرانه) باهم متفاوت بوده و متناسب با شرایط مدارس از این اصول و روشها استفاده میشود. بهطورکلی، انضباط امری است که مانند سایر دروس و هدفهای تربیتی باید آموخته شود (Noltemeyer & Mcloughlin, 2010). دانشآموزان، همانگونه که براثر تجربههای مفید تفکر و تمرین و ارزشیابی مطالب را میآموزند، برای مقید شدن به رعایت اصول انضباطی و روشهای انضباطی نیز به محیط مساعد و تجربههای متناسب نیاز دارند. مسئولیت ایجاد این جو مساعد و تجربههای متناسب به عهده مدیران و معاونان و آموزگاران است و ضروری است که بین والدین و اولیاء مدرسه هماهنگی لازم وجود داشته باشد. با توجه به عوامل فوق، لزوم پرداختن به اصول و روشهای برقراری انضباط، زمینه مناسب را برای برنامهریزی و سیاستگذاری در جهت رفع آن سازوکارها به وجود میآورد. درحالیکه بدون بررسی این موضوع ممکن است در آینده شاهد سرایت مزمن پدیده بیانضباطی در مدارس باشیم که موجب بروز پیامدهای ناگوار خواهد شد.
در مورد چه اصول انضباطی در مدارس متوسطه دوم توسط کادر مدرسه شهرستان اسدآباد استفاده میشود. بر اساس یافتههای پژوهش که در آن، اصول انضباطی از 14 سؤال تشکیلشده است نشان میدهد که رعایت اصول انضباطی بیشتر از سطح متوسط بوده است اما نحوه استفاده آن بر مبنای نوع اصول انضباط در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه متفاوت است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که به ترتیب بیشترین به کمترین میانگین اصول انضباط عبارتاند از: همقدمی تمام اعضای آموزشی اعم از دانشآموزان، مدیران، معلمان و اولیاء برای برقراری انضباط، استفاده از خود دانشآموزان برای برقراری انضباط، نگاه به انضباط در راستای حفظ سلامتی و بهداشت فرد، ریشهیابی مسائل انضباط در خارج از مدرسه و حل آنها، درک این موضوع از سوی دانشآموزان که انضباط در مدرسه پایهای برای انضباط در اجتماع و رعایت مقررات و نظم جامعه وزندگی است، مبنای انضباط بیشتر بر پایه دوستی معلمین و دانشآموزان، تشویق افراد با آزاداندیش شدن و رعایت حدود آزادیها و حقوق دیگران، انضباط در راستای توسعه بهسازی روانی و ذهنی دانشآموزان و کادر آموزشی، آموزش و توسعه سعهصدر، دوستی و عدالت نسبت به دیگران، عدم ارائه پیشفرض و داوری عجولانه نسبت به رفتار افراد در برقراری انضباط، انضباط بر اساس توان و تکلیف افراد، برقراری انضباط بادانش و امکانات لازم و آموزش مفید، میباشد. (Hoveyda, 1990) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر در انضباط دانشآموزان ازنظر مدیران و معلمان دبیرستانهای شهر تهران» به این مطلب اشارهکرده است. و این اصول انضباطی در مبانی نظری با تحقیقات (Yusef, 2015) که در مورد بهترین راهکارهای انضباط در مدارس و اصول برقراری انضباط در کشور نیجریه انجام داده است مطابقت دارد که این راهکارها عبارتاند از: افزایش شرکت والدین، ابداع و اجرای برنامهریزی انضباطی مدرسه، پیروی از راهکارهای مؤثر، پرورش نظم در مدارس بهوسیله مدیریت، جلوگیری از مجادله پیش دانشآموزان، فوقبرنامه، ثابتقدم باشید، قوانین قابلفهم باشند، نگهداری گزارشی کوتاه، هرروز را بانشاط شروع کنید و... مطابقت دارد.
اصول انضباطی مربوط به ریشهیابی مسائل انضباط در خارج از مدرسه و حل آنها که در این موردتحقیقی که (Croll & Moses,1985)، تحت عنوان «مشکلات انضباطی رفتاری دانش-آموزان» انجام دادهاند، یافتههای آنان نشان داد که 66% از مشکلات انضباطی دانشآموزان ناشی از عوامل درون منزل، در 30% ناشی از عوامل شخصی دانشآموزان و کمتر از 4% مربوط به عوامل معلم و مدرسه است. همچنین تحقیقی (Kiesner & Kerr,2004)، تحت عنوان «عواملی که بر بیانضباطی دانشآموزان» تأثیر دارد. یافتههای آنان نشان داد که بیانضباطی دانشآموزان تنها به مدرسه مربوط نمیشود بلکه ریشههای آن را باید درجاهای دیگر دید که درمجموع خانواده، گروه همسالان و بافت فرهنگی جامعه را بهمنزله سه عامل اصلی و تعیینکننده مسائل دانشآموزان در مدارس میدانند که(Croll & Moses,1985)، (Kiesner & Kerr,2004) ، در تحقیقات خود با اصول انضباطی گفتهشده مربوط به ریشهیابی مسائل انضباط در خارج از مدرسه و حل آنها به این مطلب اشاره کردند. اصول انضباطی مربوط به اینکه مبنای انضباط بیشتر بر پایه دوستی معلمان و دانشآموزان است. با تحقیق Farahnaz Saboori,1990)) تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر در بیانضباطی دانشآموزان متوسطه دوم دخترانه شهر تهران» مطابقت دارد. کمترین اصول انضباطی استفادهشده مربوط به انضباط بر پایه تنبیه میباشد که با تحقیقی که(Sita,1996) در مورد تنبیه انجام داده و ادامه راهکارهایی برای استفاده از تنبیه ارائه کرده است مطابقت دارد که نتایج نشان داد که تنبیه باید متناسب با جرم همچنین جنایتکار باشد زیرا افراد در الگوهای اخلاقی باهم فرق دارند که ژنتیکی میباشد یا بعداً کسب کردهاند. مثلاً بعضی از بچهها تا حدی پرمدعا و بعضی بیجهت مطیع هستند، بعضی بهراحتی عصبانی و تحریکشده، بعضی نسبتاً آرام و صبور، درحالیکه بعضی اجتماعی و بعضی در نظریهشان منزوی هستند. این نتایج با ماده 77 آییننامه اجرایی مدارس (2000) مبنی بر ممنوعیت استفاده از روشهای تنبیهی همسو است که در پیوست شماره 1 بدان اشارهشده است و Mahin Tavakoli,1996)) به انواع راهکارها و روشهای انضباطی اشارهکرده است که از آن جمله میتوان به فنون انضباطی مستبدانه، آسانگیر یا سهل گیرانه و آزادمنشانه اشاره کرد. Mesrabadi, Badri & Vahedi,2010)).
تحقیقی تحت عنوان «میزان بیانضباطیهای دانشآموزان در شرایط اعمال منابع مختلف اقتدار معلم» در مورد تنبیه تحقیقی انجام دادهاند که با اصول انضباطی گفتهشده در اعمال تنبیه مطابقت دارد. با توجه به مطالب فوق میتوان گفت در مدارس متوسطه دوم شهرستان اسدآباد از اصول انضباطی در مدارس (دخترانه- پسرانه) استفاده زیادی میشود اما میانگین استفاده از انضباط توسط کادر مدارس دخترانه بیشتر از میانگین استفاده از انضباط توسط کادر مدارس پسرانه است همچنین با یافتههای پژوهش (Osakwe,2013) همخوانی دارد.
روشهای انضباطی از 28 سؤال تشکیلشده است که روشهای زیر را در برمیگیرد که عبارتاند از روش انضباط پیشگیرنده از سؤال 21-15 و انضباط حمایتکننده از سؤال 23-22 و روش انضباط اصلاحی از سؤال 42-34، که در مورد روشهای انضباطی استفادهشده توسط مسئولان مدارس در مدارس متوسطه دوم (دخترانه- پسرانه) نشان داد که رعایت روشهای انضباطی بیشتر از سطح متوسط بوده است. این نتایج با پژوهشهای Salimi Afshar,2013) ) ، (Hosseini,2014) و Norozi,2009)) همخوانی دارد. در این پژوهشها به تفاوت بین سبکهای بیانضباطی و گونههای مواجهه با آن در مدارس دخترانه و پسرانه و همچنین مدارس در حاشیه و مرکز پرداختهشده است که به عینه نتایج پژوهشها حاکی از تفاوت سبکها و اصول انضباط در دستجات متفاوت از مدارس است. همچنین این یافتهها با پژوهشهای Marshal,2007))، (Enose & Simatwa,2010) ، (Bear,2010) همخوانی دارد. یافتههایی که در مورد تفاوت بین اصول و روشهای انضباطی در مدارس دخترانه و پسرانه شهرستان اسدآباد حاصلشده است، نشان داد که بهطورکلی میتوان گفت بین اصول انضباطی استفادهشده در مدارس متوسطه دوم دخترانه و پسرانه تفاوت مشاهده نشد. اما در روشهای انضباطی (انضباط پیشگیرنده، حمایتکننده، اصلاحی) میباشند تفاوت معناداری مشاهده شد. با توجه به نتایج میتوان گفت که بیشترین روشی که در مدارس (دخترانه- پسرانه) استفاده میشود بهطور نسبی انضباط اصلاحی بیشتر از انضباط پیشگیرنده و حمایتکننده مورداستفاده مسئولان مدارس قرار میگیرد و برای اینکه بتوان از روشهای انضباطی در مدارس استفاده کرد باید در هر مدرسه از روشی که با شرایط آن مدرسه متناسب است بهره جست. ازجمله پژوهشهایی که نتایج مشابه به این یافتهها را به دست آوردهاند میتوان به پژوهشهای(Moyo,2015)، (Tungata,2014) و Temitayo,2013)) اشاره کرد.