Rationalization of Policy Making in Education: A Case Study "Selection of Managers with Voters"

مقدمه

  از بین انواع مدیریت، مدیریت بر سازمان های آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نقش استراتژیک دارد.زیرا تمام اهداف و عوامل این سازمان ها انسانی است.اگر سازمان های دیگر جامعه در ایفای وظایف و رسالت خود کوتاهی کنند و به اهداف موردنظر دست نیابند، نتیجه ی آن مستقیماً عاید گروه یا سازمانی است که با آن سر و کار دارند.اما اگر سازمان آموزش و پرورش و مدیران آن از ماهیت کار غافل باشند.حاصل کارشان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی متوجه جامعه خواهد شد و در رشد و توسعه ی جامعه و یا افت و انحطاط آن سهم مؤثری خواهد داشت.بنابراین مسئولیت یک مدیر بسیار سنگین است و باید با اهداف و وظایف اساسی و مهارت های لازم مدیریت آشنا باشند.خصوصاً در برقراری روابط انسانی.امروزه نقش مدیران در سازمان ها از آن چنان اهمیتی برخوردار است که داشتن مدیر توانمند و شایسته، یکی از دلایل موفقیت هر سازمان به ویژه سازمان های آموزشی تلقی می شود.تحقیقات نشان می دهد که مدارس موفق مدیرانی دارند که فرهنگ مدرسه ی حرفه ای و اثربخش را به وجود آورده ا ند، دید بازی دارند و در مورد تدریس و یادگیری، بسیار آگاهند و مدارس را از فعالیت هایی که باعث تاخیر در رشد حرفه ای می شود دور می دارند(Normore, 2004).

 et al(2012)& Patterson می گویند: اگر به ما یک مدرسه خوب نشان دهید، ما به شما یک مدیر مدرسه خوب نشان می دهیم.وقتی به فعالیت های یک مدرسه ی موفق دقت می کنید، یک مدیر ماهر و بدون شکست پیدا می کنید که می داند چگونه فعالیت های آموزشی را تغییر دهد، نه فقط این که فعالیت های آموزشی را پیش ببرد.کاستر معتقد است:فرایند انتخاب مدیران، فعالیتی کلیدی است که طی آن راجع به این که کدام یک از پرسنل می تواند موقعیت های مدیریتی را در اختیار بگیرد، تصمیم گیری می شودCaster, 1992)).جمالی مهم ترین مانع بر سر راه تعلیم و تربیت آموزشگاهی را عدم انتخاب درست مدیران آموزشگاهی می داند(Jamali, 2000).گزینش و انتخاب مدیران مدارس کار آسانی نیست و همواره با دشواری هایی رو به رو بوده است.در این زمینه رندل و همکاران می گویند:احتمال این که یک مسئول بتواند شخصی مناسب و شایسته با مجموعه ای از توانایی ها و ویژگی های فردی و حرفه ای برای مدیریت مدرسه پیدا کند، وجود دارد، ولی نه بدون تلاش زیاد((Rendel & et al, 1991. به عقیده Whitaker(2003) «انتخاب و استخدام موفق و اثربخش مدیران مدارس به یکی از اساسی ترین چالش های منابع انسانی تبدیل شده است».

بیان مسئله

سیاستگذاری در عرصه مناسبات اجتماعی دارای دو مرحله طراحی نظری و کاربست عملی است

که اغلب توسط نهاد دولت صورت می گیرد.آنچه بخشی از واقعیت معاصر جامعه ایرانی به شمار می رود ناکارآمدی سیاستگذاری ها در مرحله اجراست.این امر مخصوصاً در مورد سیاست های کلان عدالت محور مشمول آحاد شهروندان می شود، مشهود تر است؛ یعنی شهروندان با سیاست هایی روبرو می شوند که بر خلاف آنچه در مرحله تقنین وعده داده می شود، اجرا می شود.گسیختگی وعده و عمل در سیاستگذاری، اقتدار سیاسی حاکم را مورد هجوم منتقدان قرار داده و به صورت تدریجی میدان اقتدار دولت را کاهش می دهد.پژوهش حاضر با مطالعه موردی «طرح انتخاب مدیران با رای دبیران» که با هدف بهبود عدالت اجتماعی طراحی و تصویب شده است؛ می کوشد دو لحظه مقام نظریه پردازی و مقام کاربست عملی را در کانون توجه قرار دهد و به روش تجزیه و تحلیل کیفی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.  آموزش و پرورش به عنوان یک نظام اجتماعی برای دستیابی به اهداف خود به مدیران شایسته نیازمند است.با توجه به این که نظام آموزشی نسبت به گذشته، تحول اساسی پیدا کرده است قطعاً اداره ی آن باید به دست افرادی سپرده شود که این مسئله را درک نمایند.امروزه اداره و هدایت سیستم آموزشی و بویژه مدارس، نیازمند بکارگیری روش های نوین و کارآمد مدیریت است.براندت در تحقیق خود نشان داد میان اثربخشی مدیران و کیفیت آموزش همبستگی مثبت وجود دارد.به عبارت دیگر هر چه مدیران شایسته تر و تواناتری برای رهبری مدارس انتخاب شوند، کیفیت آموزش بالاتر خواهد رفت و این مسئله، اهمیت انتخاب مدیران مدارس رو روشن تر می کند(.(Baker, 2001یکی دیگر از عناصر با اهمیت که نقشی حیاتی در موجودیت مدرسه بازی می کند، معلم است.اصولاً مدیریت در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با معلمان است.هر چه اهداف و نظرات مدیران و معلمان به هم نزدیک تر باشد، اهداف آموزشی بیشتر تحقق می یابد.به عقیده  Moayeri(1985) برای ادراه ی مدرسه، آن الگوی مدیریت می تواند مفید باشد که از روش ها و باورهای گروهی معلمان نشأت گرفته و مورد قبول عموم باشد.چنین مدیریتی در صورتی شکل می گیرد که تصمیم گیری از جمع ناشی شود و مدیریت خود به صورت یک بند از حلقه ی زنجیره ی به هم پیوسته ی سازمان آموزشی در گروه ظاهر شود. در قبل و بعد از این طرح، گزینش مدیران به صورت انتصابی بوده و معمولاً مدیران نواحی از سوی سازمان و مدیران مدارس از سوی نواحی و مناطق آموزش و پرورش انتصاب می شدند.در سال 1381 شورای عالی آموزش و پرورش مصوبه ای را به تصویب رساند که مدیران مدارس به وسیله ی معلمان یا دبیران هر مدرسه انتخاب شوند.با اجرای این دستورالعمل، تصیم گیری از سطوح بالای نظام به سطوح پایین تر منتقل شد و دبیران توانستند در انتخاب مدیران مشارکت نمایند.با توجه به اهمیتی که مدیران آموزشی در امر تعلیم و تربیت و پیشرفت کشور بر عهده دارند و بحث انتخاب شایسته ی مدیران که در سال های اخیر توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت را به خود مشغول داشته است، لازم است طرح جدید انتخاب مدیران بوسیله دبیران در سراسر کشور و در تمام مقاطع تحصیلی مورد بررسی قرار گیرد؛از این رو به همین منظور بر آن شدیم تا با انجام این پروژه، میزان مطلوبیت، نقاط قوت و نقاط ضعف و راهکارهای پیشنهادی مدیران را برای بهبود طرح و اجرای مطلوبتر و دوباره آن مشخص نموده و با جمع بندی اطلاعات، راهکارهایی برای اصلاح و اجرای هر چه مطلوب تر آن ارائه نماییم تا مسئولان از نتایج این پژوهش برای کیفیت بخشی به طرح و رفع نقاط ضعف آن استفاده نمایند و برای بهبود مدیریت مدارس و وضع آموزشی کشور تلاش نمایند.

مبانی نظری و ادبیات پژوهش

طرح انتخاب مدیران به وسیله ی دبیران، گامی بسوی مدیریت مشارکتی، مدرسه محوری، تمرکززدایی، توانمندسازی کارکنان و شایسته سالاری است.اندیشه ی مشارکت معلمان و کارکنان، به پیشرفت و بهبود مدرسه می انجامد.فیلیپس معتقد است:«مشارکت و تعهد، ایفای نقش افراد در تصمیم گیری را افزایش می دهد و انرژی های خلاق معلمان را در این فرایند درگیر می کند و آگاهی و دانش آنان را درباره ی تصمیمات گوناگون افزایش می دهد».به عقیده Welester(1993) «مدیریت مدرسه محور، محیطی حمایت کننده از رشد حرفه ای و اشتراک مساعی و رشد و بهبود علمی در بلند مدت فراهم می کند؛ بنابراین مدیریت مدرسه محور، اغلب به مثابه ی معادلی برای تواناسازی و قدرت یابی معلمان در نظر گرفته شده است». همچنین اجرای طرح جدید، تمرکز را در آموزش و پرورش و  اداره ی مدارس کاهش می دهد.عدم تمرکز مستلزم تفویض اختیار تصمیم گیری به مدارس است و این به معنای آن است که بخشی از تصمیماتی که تاکنون در سطوح بالاتر از مدرسه گرفته می شد، اکنون در مدرسه و از سوی افراد فعال و ذی نفع گرفته شود.مورفی معتقد است:«محیط غیر متمرکز، کارکنان را در اتخاذ تصمیم توانمند می سازد و آنان را مسئول تصمیمات و اقدامات خود و پاسخگوی نتایج و پیامدهای آن می کند»( .(Murphy, 1995در پژوهشی Moye & Henkin(2005) دریافتند:«معلمانی که به آنها در محیط کارشان، اختیار داده شده است، سطح بالایی از اعتماد را نسبت به مدیرانشان دارند.همچنین آنهایی که در کارشان آزادی عمل دارند، بر کار خود تاثیر زیادی می گذارند و از اعتماد درونی قابل توجهی نسبت به مدیرانشان برخوردارند».به زعم های آشیلز و های، واگذاری اختیارات به مشارکت فزاینده و فوق العاده ی معلمان در تصمیم گیری درباره ی حیطه هایی می انجامد که از اهمیت زیادی در مدارس برخوردار هستند(Murphy, 1995).در همین زمینه Kleine-Kracht(1995)دریافتند که مدیران کارآمد و اثر بخش، اغلب مدیریتشان را با تقسیم قدرت و مسئولیت میان معلمان اعمال می کنند و معلمان را در فرایند تصمیم گیری مشارکت می دهند و از مزایای تصمیم گیری مشارکتی برای اداره و رهبری بهتر مدارس استفاده می نمایند؛ بنابراین یکی از راهکارهایی که به بهبود مدیریت مدارس و اثربخشی و کارآیی آنها کمک می کند، مشارکت دادن افراد ذی نفع، ذی علاقه و ذی ربط در فرایند انتخاب مدیران و اداره کردن مدارس است. عملکرد کارکنان مدارس تا اندازه ی زیادی به صلاحیت و شایستگی مدیران آنها و انتخاب درست آنها وابسته است.نورمور معتقد است: «عملکرد پرسنل مدرسه زمانی بهبود می یابد که گزینش و انتخاب مدیران دارای اهمیت باشد»(. (Normor, 2004به عقیده ی Goldman(1998)«مدیران مدارس هر روز صدها تصمیم در مدرسه می گیرند.هر کدام از این تصمیمات بر مدرسه و دانش آموزان تاثیر می گذارد و خصوصاً هر مدرسه، انعکاسی از ارزش های آموزشی مدیر آن مدرسه است؛ به عبارت دیگر مدارس را از روی ویژگی های آموزشی مدیران آنها می توان شناخت».بنابراین برای انتخاب مدیران اثر بخش و کارآمد، استفاده از مناسب ترین شیوه ضروری است.

کاستتر و یانگ معتقدند برای یافتن پرسنل با استعداد و شایسته جهت به جریان انداختن و ادامه ی کار سیستم های آموزشی، نیاز به فرایندهای استخدامی الزامی است و باید برنامه ای جدی و بسیار گسترده در جهت استخدام و نگهداری افراد شایسته تدوین شود. هویل و همکارارن طی پژوهش خود دریافتند:مدیران مدارس از میان پرسنل داخلی یا خارجی مدرسه انتخاب می شوند.مدارس شهری و حومه ی شهری به دلیل پست های خالی فراوان مدیریت که ناشی از  بازنشستگی و استعفای مدیران قبلی است، تمایل دارند که از هر دو شیوه برای انتخاب مدیران مدارسشان استفاده کنند.در این روش چون تعداد داوطلبان تصدی مدیریت مدرسه بیشتر می شود بهتر می توان از میان آنها افراد دارای شرایط و شایسنه تر را برگزید.لاندن برگ در مورد مزایای این دو روش می گوید:«استفاده از استخدام به شیوه ی درونی، برای افرادی که به طور بالقوه توانایی مدیریت دارند، بهتر است.انتخاب کنندگان می توانند در یک دوره ی زمانی، متقاضیان را تحت نظارت قرار دهند و فرد شایسته تر را انتخاب نمایند.استخدام بیرونی نیز باعث می شود افراد جدیدی برای مدیریت انتخاب گردند که دارای ایده های جدید هستند و اغلب نسبت به کاندیداهای داخلی با تعصب سیاسی کمتری وارد عمل می شوند»(.(Baker, 2001انتخاب مدیران مدارس کار مشکلی است و آنچه مهم است آموزش آنها می باشد(.(Salih .Pasa, 2016 در پژوهشی Tapa(2013) در پژوهش خود دریافت که تبدیل مدارس عادی به مدارس با شیوه مشارکتی کارایی لازم را نداشته و بایستی در زمینه امور تفویض شده به مدارس و همچنین نقش هیأت مدیره در مدارس بازنگری مجددی صورت بگیرد.گرچه اهمیت نقش مدیر مدرسه رو به رشد است، روش های مورد استفاده برای انتخاب مدیران از سال1950 کمی تغییر کرده است.به این نتیجه رسیدند که اگر یک مدیر مناسبی انتخاب شود نمی تواند تضمین کننده مدیریت خوب در مدرسه باشد.بنابراین، مفهوم مناسب باید به روشنی تعریف و عملیاتی گردد((Brandon & et al, 2016.

در طرح جدید انتخاب مدیران به وسیله دبیران، می توان از هر دو شیوه استفاده کرد.صافی در زمینه ی شیوه ی انتخاب مدیران به راه های زیر اشاره می کند:

1ـ انتخاب به سمت مدیریت: در این روش مدیریت و رهبری، قدرت و اختیارات خود را از خارج بدست آورده و به عبارت دیگر از خارج به گروه تحمیل می گردد. 2ـ انتخاب مدیر از میان گروه همکار در سازمان آموزشی و به وسیله ی آنان: در ایین روش مدیریت و رهبری، قدرت و اختیارت خود را از داخل گروه بدست می آورد. 3ـ انتخاب چند نفر از میان گروه همکار و انتصاب یکی از آنها از سوی مقامات بالاتر سازمانی: به نظر می رسد در سازمان آموزش و پرورش از دید ماهیت و ویژگی های کارکنان آن و تاثیر عمیقی که شخصیت و صلاحیت اخلاقی و عملی و تجربی مدیران آموزشی در تحقق اهداف سازمان دارد، این شیوه مناسب تر باشد.(Safi, 1995) شیوه ای که به عنوان شیوه ی جدید انتخاب مدیران قصد بررسی آن را داریم، همین شیوه است. همان گونه که گفتیم طرح انتخاب مدیران به وسیله ی دبیران، یک طرح جدید است.با توجه به جدید بودن موضوع، طی مطالعات و جستجوهایی که در سایت های مختلف اینترنتی انجام شد، تحقیقاتی که با این موضوع یکسان باشد خیلی کم یافت شد.بنابراین در این قسمت تنها به تحقیقاتی که ارتباط نزدیکی با موضوع دارند اشاره می شود.

الگوی تحلیل

سازه پژوهش بر گرفته از آراء آیگنیس اسنلن است؛ براساس آن به سوال تحقیق پاسخ داده خواهد شد.الگوی مذکور دارای چهار بعد عقلانیت اقتصادی، سیاسی، قانونی و حرفه ای(علمی) است که هر کدام نوعی از عقلانیت را تشکیل می دهد.

انواع عقلانیت از دیدگاه ماکس وبر

1ـ عقلانیت عملی:وبر هرگونه شیوه زندگی را که فعالیت دنیایی را با لحاظ منافع فردی در وجه صرفاً عملگرایانه خودخواهانه اش می نگرد و داوری می کند، واجد عقلانیت عملی می نامد.

2ـ عقلانیت نظری:این نوع عقلانیت، متضمن مهار کردن آگاهانه واقعیت است، نه از طریق کنش بلکه از طریق ساختن مفاهیم انتزاعی دارای دقت فزاینده.چون در اینجا مواجهه شناختی شخص با تجربه اش مانند فرایندهای فکری از قبیل قیاس و استقرای منطقی، فراوان رخ می دهد، اسناد علیت و ایجاد«معانی» نمادین، اموری عادی اند.به طور کلی تر، تمام فرایندهای انتزاعی مربوط به شناخت، در تمام صورت های فراگیر و فعالشان، نشانه های عقلانیت نظری اند. 3ـ عقلانیت ذاتی:عقلانیت ذاتی از این نظر که کنش را مستقیماً به سوی الگو هدایت می کند مشابه عقلانیت عملی است، هرچند شباهتی به عقلانیت نظری ندارد.اما این [هدایتگری] نه بر پایه بررسی راه های حل مسائل روزمره از طریق محاسبه محض وسیله هدف، بلکه در ارتباط با «اصلی ارزشی» که در گذشته، حال یا بالقوه موجود است صورت می گیرد.بنابراین، این نوع عقلانیت نشانه قابلیت ذاتی انسان برای کنش ارزشی عقلانی است. 4ـ عقلانیت صوری:عقلانیت صوری به طور کلیمرتبط است با عرصه های زندگی(بخصوص عرصه های اقتصاد، حقوق و علم) و ساختار سلطه(بخصوص شکل دیوانسالارانه سلطه) که فقط همراه با صنعتی شدن، حدود و ثغور آن ها دقیق و مشخص گشتند.(Kalberg, 2010)

عقلانیت از نظر هابرماس

یکی از مهمترین شاخه های دنیای مدرن را می توان عقلانیت دانست و هر جامعه ای بسته به اینکه از کدام لایة آن بهره ببرد، فرهنگ و تمدنی خاص می یابد. هابرماس برخلاف وبر و هورکهایمر که نگاه بدبینانه ای به فرآیند عقلانی شدن داشتند، کاملاً خوشبین است.به اعتقاد او، پروژة مدرنیته به دلیل توجه صرف به عقلانیت ابزاری و نادیده گرفتن عقلانیت ارتباطی، از مسیر اصلی منحرف شده است.بنابراین، علت اصلی ناکامی های عصر مدرن به شمار می رود و بدین جهت او مدرنیته را پروژهای ناتمام معرفی می کند.راه حلی که او ارائه می دهد، عقلانیت ارتباطی است که در آن، به دنبال راهی برای خروج از بحران عقلانیت در مدرنیته است.از این رو، او بین دو نوع کنش معقول و هدفدار و ارتباطی تمایز قائل می شود.(Abbaspour, 2011)

عقلانیت انتقادی پوپر

نظریه عقلانیت انتقادی، حاصل تأملات چندین ساله فلسفی پوپر و ایده ای برگرفته از معرفت شناسی اوست که البته صاحبنظران دیگری نیز متاثر از اول این ایده را بسط و توسعه دادند.برخی از کارشناسان، عقلانیت انتقادی یا نقادانه را نامی می دانند که بر نظریه معرفت شناسانه مهم و تاثیرگذاری نهاده شده که به وسیله پوپر طی دهه های متمادی در قرن بیستم پرورانده شده است.همچنین عقلانیت انتقادی را نامی می دانند که کارل پوپر به عقلانیتی فروتن و خودـ نقاد داده است.پوپر این دیدگاه را با عقلانیت غیر انتقادی یا فراگیر مقایسه می کند، یعنی دیدگاهی که تنها به صدق آنچه با عقل یا تجربه به دست می آید، معتقد است.استدلال پوپر آن است که عقلانیت فراگیر از عهده تبین چگونگی برهان بر نمی آید و منجر به تناقض می شود.امروزه عقلانیت انتقادی فرایند توسعه یافته رویکرد پوپر در همه حوه های فکر و عمل است.وظیفه محوری عقلانیت انتقادی در هر رشته، جایگین کردن روش اثباتی با روش نقدی است.(Nasrabadi & et al, 2011)

عقلانیت در خط مشی گذاری

سیاست هایی که دولت(قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضائیه) تدوین می کند متأثر از انواعی از عقلانیت هاست Snellen(2002).از چهار نوع عقلانیت نام می برد که سیاست های دولت را تحت تأثیر قرار می دهند:عقلانیت اقتصادی، عقلانیت سیاسی، عقلانیت قانونی و عقلانیت حرفه ای . عقلانیت اقتصادی^[1]:بی تردید منابع و امکانات یک دولت برای تحقق همه خواسته ها و تقاضاهای شهروندان یک نظام سیاسی محدود است.بنابراین، دولت ها هم در مبارزات انتخاباتی خود و هم در تدوین خط مشی ها باید این اصل را سرلوحه کار خود قرار دهند.دولت ها از هر منبعی به میزان محدود(حتی منابع بالقوه) برخوردارند.بنابراین، خط مشی های عمومی را باید بر اصل محدودیت منابع ملی بنا گذاشت. عقلانیت قانونی^[2]:اگر سیاست های دولت حاوی عناصری باشند که برای ایجاد«اطمینان به قانون» ضروری اند، از عقلانیت قانونی برخوردار خواهند شد.عناصر اصلی آن عبارتند از:«حق دادخواهی عادلانه، امنیت حقوقی و حفاظت از اقدامات اختیاری شهروندان». عقلانیت سیاسی^[3]:عقلانیت سیاسی بر این اصل استوار است که وقتی عقل جمعی(رأی دهندگان) دولتی را بر مسند قدرت می نشاند، مسائل مورد نظر آن جمع باید در قالب سیاست هایی حل شوند.این سیاست ها باید به نحوی تدوین و اجرا شوند که تداوم آن دولت را تضمین کنند. عقلانیت حرفه ای(عملی)^[4]:پیشرفت مادی و بعضاً معنوی انسان ها در پرتو پیشرفت های علمی رخ داده است.حضور علم در همه عرصه های زندگی بشر نوید بخش دستیابی به نتایج ارزشمندی است که سعادت دنیوی و بعضاً اخروی انسان ها را رقم می زند. در عرصه حکومت داری، آن دسته از حکومت هایی که در سیر تاریخی جهان به علم و عالمان عنایت بیشتری داشته اند، دوام و استمرار حکومتی بیشتری تجربه کرده اند.یکی از عرصه هایی که دولت ها می توانند علم و دانش را در آن ترزیق کنند عرصه خط مشی گذاری عمومی است،.(Snellen, 2002)

بطور خلاصه در سیاستگذاری ها هیچ یک از انواع عقلانیت نباید نادیده گرفته شوند.

                                                  شکل1.مدل سازه نظری

با توجه به اینکه سیاستگذاری عمومی در آموزش و پرورش ایران موضوع پؤوهش کنونی می باشد مقتضی است که تئوری مذکور با شرایط جامعه مورد بررسی منطبق گردد، چرا که علوم انسانی به طور عام و علوم سیاسی به طور خاص در جامعه ایرانی ـ اسلامی ویژگی های نظری و کاربردی خاص خود را می طلبد.بنابراین قبل از به کارگیری سازه نظری مذکور به نخبگان چهار حوزه عقلانیت ترکیبی مراجعه شده است و نظرات کارشناسی آنان را در جهت همسازی شاخصه های هر چهار عقلانیت گفته شده با فرهنگ و آموزش و پرورش ایرانی قرار گرفته است.

جدول1.مدل عملیاتی مفهوم عقلانیت ترکیبی منطبق شده با جامعه ایرانی ـ اسلامی

روش پژوهش

روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای ـ مصاحبه ای غیر ساختارمند است.روش مصاحبه ای از فنون یا ابزار متداول جمع آوری داده های پژوهشی است که برخی محققان آن را مهم ترین و بهترین ابزار جمع آوری اطلاعات می دانند .(Cohen & et al, 1986)

جامعه آماری و حجم نمونه

جامعه آماری تحقیق، نخبگان حوزه های چهارگانه عقلانیت خواهند بود.بدین شکل که جهت بررسی رعایت عقلانیت طرح انتخاب مدیران با رای دبیران به مدیران و دبیران با تجربه و کارشناسان آموزش و پرورش و نمایندگان مجلس رجوع خواهد شد.به منظور سهولت بیشتر برای دسترسی به نخبگان مذکور، جامعه مکانی محدود به آموزش و پرورش آبادان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواهد بود.حجم هر گروه از نخبگان هم به جهت حفظ کیفیت و کمیت پژوهش محدود به شش نفر خواهد بود.در مجموع بیست و چهار نفر از دبیران و مدیران با تجربه و مسولین اداره و نمایندگان مجلس شورای اسلامی مرتبط با حوزه های چهارگانه عقلانیت سیاستگذاری مورد مصاحبه قرار خواهند گرفت. روش نمونه گیری و تحلیل داده ها: قصد بر آن است که جامعه مورد نمونه، مناسب اهداف تحقیق باشد.بنابراین از نمونه گیری قضاوتی و در دسترس که از طرح های نمونه گیری غیر تصادفی هدفمندتر است، استفاده شده است.روش تحلیل داده ها نیز به دلیل ماهیت پژوهش تجزیه و تحلیل کیفی خواهد بود.

روایی و پایایی در تحقیقات کیفی

مشخصه های روایی و ثبات در تحقیقات کیفی به عینیت تحقیقات کمی نمی باشد و کیفیت داده ها در تحقیقات کیفی به عوامل مختلفی بستگی دارد که عبارتند از:الف)انتخاب منابع داده ها و اطلاعات؛ ب)شیوه ها و روش های بدست آوردن داده ها و اطلاعات؛ ج)روش تفسیر داده ها و اطلاعات جمع آوری شده 

از راه های مختلفی می توان روایی و ثبات نتایج تحقیقات کیفی را افزایش و سوگیری محقق را کاهش داد که عبارتند از:

ـ به کار گیری روش مثلث در جمع آوری داده ها؛ ـ استفاده از چند دستیار یا محقق؛ ـ دنبال کردن روش های پذیرفته شده برای تحلیل داده ها؛ ـ احتیاط در تعمیم نتایج؛ ـ توصیف کلیه ی مراحل تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها و نشان دادن موارد احتمال سوگیری شخصی.

موضوع اعتبار به معنای ثبات نتایج حاصله کمتر در تحقیقات کیفی مصداق دارد؛ زیرا این گونه تحقیقات چندان به ثابت بودن نتایج و تکرار آنها اعتقادی ندارند.در این نوع تحقیقات به جای کنترل متغیرها چند عامل مورد توجه قرار می گیرند:

الف)جامعیت:در جه ی تحقق اهداف تحقیق توسط روش مورد استفاده، ب)وسعت نظر و روش:میزان استفاده از روش های جایگزنی برای بررسی موضوع، ج)نظم:درجه ی آزادی عمل محققان در بحث و بررسی و تفسیر داده ها و ارزیابی نتایج حاصله  .(Mehrali Zadeh & et al, 2013)

جمع آوری داده ها

در این بخش به کمک مولفه های مطرح در جدول2، نظرات نخبگان اقتصادی، سیاسی، قانونی و حرفه ای در مورد طرح انتخاب مدیران با رای دبیران می باشد که این طرح در ششصد و هفتاد و سومین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ 22/1/1381 به تصویب رسید .به جهت احترام به خواسته مصاحبه شوندگان و صیانت از شخصیت حقیقی و حقوقی آنان، به جای اسامی از کدهای اختصاری(E) برای عقلانیت اقتصادی، (P) برای عقلانیت سیاسی، (R) برای عقلانیت قانونی و (G) برای عقلانیت حرفه ای(عملی) استفاده خواهد شد.عقلانیت اقتصادی، کد اختصاری مصاحبه شوندگان(E)

طرح انتخاب مدیران با رای دبیران به چه میزان رفاه دبیران را تامین کرده است؟

:E1مفهوم رفاه مفهومی است اقتصادی است و مدیر در ایجاد انگیزه چندان تاثیری ندارد مگر بنگاه های اقتصادی را ایجاد کند.؛ :E2تاثیر آنچنانی ندارد بخاطر اینکه انتخاب مدیر توسط دبیران رابطه ای بوده و بدون شناخت طبق رابطه ای که با دیگرهمکاران داشته او را انتخاب کرده است.؛ E3: فواید خاصی برای دبیران ایجاد نکرده است.؛ E4: اگر منظور از رفاه معیشت را نیز شامل شود، تأثیر چندانی ندارد اما اگر منظور، رفاه زندگی کاری در محیط مدرسه باشد آری تأثیر زیادی  داشته با ایجاد جو صمیمیت، خرید و تهیه تجهیزات آموزشی و پرورشی و نرم افزارها و میز و صندلی و وسایل هوشمند معلمان راحت تر خواهند شد. E5: به لحاظ اقتصادی شاید هیچ اما به لحاظ روانی شاید تاثیر داشته است.E6: شاید بدنبال بحث انتخابی شدن مدیران، مقوله محافظه کاری و نادیده انگاری معلمان را کنار گذاشته باشند.با نگاهی بازتر به هزینه ها و رفع نیازهای معلمان و دبیران توجه کنند از صرف پس انداز گونه و صندوق دار بودن سیستم بالاسری رها شوند.در این حالت مدیر خود را موظف می داند تا با نگاه عرضی به دبیران داشته باشد و با قرار گرفتن در کنار ایشان از نظر اقتصادی توجه بیشتری به همترازان خود خواهد داشت.

طرح انتخاب مدیران با رای دبیران به چه میزان رفاه دانش آموزان را تامین کرده است؟

E1: به نظر بنده تاثیری بر رفاه دانش آموزان نداشته است.؛ E2:تاثیر مستقیمی بر رفاه دانش آموزان نخواهد داشت بلکه می تواند از طریق احیاء انگیزه های درون سازمانی(دبیران) بر کیفیت آموزشی و رفاه آموزشی و تربیتی دانش آموزان موثر واقع شود.؛ E3:ممکن است به صورت برنامه تهیه یک وعده غذایی، کمک های موردی مالی، معرفی به پزشک یا بیمارستان و یا سایر موسسات خدماتی که در اثر تعامل مدیر با موسسات بوجود آمده باشد. و یا تهیه و تدارک امکانات پرورشی و آموزشی و میز و نیمکت راحت، کلاس انعطاف پذیر، تدارک برنامه های اردویی و پرورشی امکان رفاه دانش آموزان را فراهم آورند. ؛ E4:با توجه به متمرکز بودن تصمیم گیری ها، هیچ امکانات رفاهی اضافه نمی توان برای دانش آموزان فراهم کرد.؛ E5:مدیر در این انتخاب می تواند با ایجاد حالات مساعد روحی و روانی که برگرفته از علاقه مندی مدیر در این پست می باشد موثر باشد.؛ E6: تاثیر گذار است.چراکه مدیر افکار خود را در زمینه آموزشی و فرهنگی بخاطر سوابق کاری خود و جلب رضایت دانش آموزان رعایت می کند.

تاثیر طرح انتخاب مدیران با رای دبیران بر میزان جذب کمک های مردمی چگونه بوده است؟

E1:از نظر من انتخاب از طرف دبیران به مدیر مشروعیت می بخشد و بر جذب کمک های مردمی تاثیر دارد.؛ E2:بدون تاثیر است .چرا که مدیر چه با رأی دبیران انتخاب شود یا از طریق اداره، برای پیشرفت فیزیکی و آموزشی مدرسه از کمک های مردمی استفاده خواهد کرد.؛ E3:در این حالت با ایجاد مسئولیت پذیری در خود شخص و حس پیشرفت و به حرکت در آوردن ذهن برای انتخاب دوباره و شایسته پذیری در آن تاثیر دارد و در جذب کمکهای مردمی تاثیر بالایی دارد.؛ E4:مدیر انتخابی با تکیه بر حمایت کادر آموزشی از قدرت چانه زنی و روابط عمومی بالاتری برای برقراری ارتباط با جامعه برخوردار خواهد بود و احتمال دستیابی به منابع مادی و معنوی از طریق کمک های مردمی افزایش خواهد یافت.در این زمینه دبیران نیز به عنوان شبکه های زنجیره ای و پایین دستی می توانند کمک کننده باشند.؛ E5:قطعاً مدیرانی انتخاب خواهند کرد که روابط عمومی بالاتر و نفوذ کلام بیشتری در بین معلمان و اولیاء داشته باشند و یا در زمینه جذب منابع خلاقترند.پس تأثیر زیادی خواهد داشت.؛ E6:اگر مدیر قابلیت رایزنی با اولیاء رو داشته باشد می تواند تاثیر گذار باشد.بنابراین دبیران چون اینگونه افراد رو می شناسند آنها را به عنوان مدیر انتخاب می کنند.

عقلانیت سیاسی، کد اختصاری مصاحبه شوندگان(P)

پذیرش طرح انتخاب مدیران با رای دبیران از طرف مسئولین اداره چگونه بوده است؟

P1:فکر نکنم خیلی مورد استقبال مسئولین اداره واقع شده باشد چون اعمال نظر آنها کم شده است.P2؛ :مسئولین اداره از این طرح استقبال نکردند ولی معمولاً آنها هوشمندانه شرایط را به گونه ای فراهم می کنند که مدیر مورد نظر آنها انتخاب شود.؛P3:معمولاً در نظام های مترکز و نگاه از بالا به پایین موافقت کمتری وچود دارد و ایران نیز در این زمینه مستثنی نیست.معمولاً در ادارات این سیستم های حکوتی با مدل مدیریت متمرکز زیاد است.ادارات آموزش و پرورش چندان موافق طرح یاد شده نیستند.؛ P4:صددرصد قابل قبول اداره نخواهد بود چرا که مسئولین اداره ممکن است بخاطر جایگاه خود، سیاسی برخورد کرده و انتخابی که از طریق دبیران انجام شده باشد زیاد باب میل آنها نباشد بنابراین انتخاب از نظر آموزشی از کیفیت بالایی برخوردار نخواهد بود چون مسئولین اداره از او حمایت نخواهند کرد.؛ P5:کمتر مورد پذیرش آنها خواهد بود چون احساس می کنند که میزان تسلط آنها بر مدارس کم شده است.؛ P6:مسئولین اداره کاملاً مخالف این طرح بودند.

موضع نمایندگان مجلس نسبت به طرح انتخاب مدیران با رای دبیران را چگونه ارزیابی می کنید؟

P1:این طرح قطعاً مورد حمایت تمام نمایندگان نیست ولی اکثریت موافقند چون به جد از موارد استیضاح وزرا نبوده است.پس آنها نیز موافقند.؛ P2:چون بعضی از نمایندگان سیاسی، دنبال نیروهای خودشان هستند تا جائیکه بتوانند تلاش می کنند حتی از طریق دبیرانی که در همان مدرسه مشغول هستند تا نیروی دلخواه خودشان را انتخاب کنند و تاجائیکه می توانند مخالفت خود را نسبت به این طرح اعلام می کنند.؛ P3:موضع خاصی نداشتند.؛ P4:به نظر من موضع مثبتی خواهند داشت.؛ P5:آنها مخالف این طرح بودند چون نمی توانستند بصورت مستقیم در انتخاب نبروهای خود نقش داشته باشند.؛ P6:در جایی که منافع شخصی و گروهی آنها در میان بود دخالت می کردند  و کمتر مورد پذیرش آنهاست.

حمایت یا انتقاد نخبگان مذهبی و سیاسی از طرح مذکور را چگونه ارزیابی می کنید؟

P1:از نظر نخبگان و سیاسیون آ.پ مشکلی نیست.ولی به خاطر در حاشیه قرار گرفتن آموزش و پرورش فکر نمی کنم که اصلاً سایر نخبگان نسبت به این موضوع دغدغه ای داشته باشند.؛ P2:عکس العمل ذکر شده ای در این ارتباط دیده نشد زیرا این طرح در یک مقطع کوتاه اجرا شده و معایب آن کمتر دیده شد.؛ P3:حمایت نخبگان مذهبی و سیاسی در صورتیکه که انتخاب معقول و منطقی باشد صد در صدی هست چراکه نخبگان اعتقاد به شایستگی و جایگاه افراد دارند.؛ P4:حمایت آنها زمانی زیاد خواهد بود که ما بهترین ها رو انتخاب کنیم.؛ P5:آنها موافق این طرح بودند چون شایسته ترین افراد انتخاب می شوند.؛ P6:به نظر می رسد که نخبگان مذهبی و سیاسی اگر با روشنفکری و آزادی های مدنی و اجتماعی مخالفتی نداشته باشند باید از طرح انتخاب مدیران حمایت کنند.البته گاهی این نگاه تحت تاثیر حاکمیت سیاسی و حکومتی قرار می گیرد.

حمایت اولیاء از طرح مذکور چگونه بوده است؟

P1:اولیاء نیز به نظر معلمان احترام می گذارند و موافق این طرح می باشند.؛ P2:طبیعتاً اولیاء این طرح را می پسندند.؛ P3:اولیاء بدلیل تماس غیر مستقیم با طرح مذکور و بعضاً ناآگاهی کامل از آن چندان دخالتی نداشته باشند.هرچند انجمن اولیاء و مربیان تمایل بیشتری دارند تا با مدیران منتخب همکاری داشته باشند.مدیرانی که مورد حمایت دبیران قرار دارند.بنظر برخی از اولیاء در روش انتخابی، مدیران از آزادی عمل و تحرک اجتماعی و فرهنگی بیشتری برخوردارند و با برخورداری از پذیرش نیروهای موازی و پایین دستی از اعتماد به نفس بالاتر و توان عملیاتی = اجرایی قوی تری برخوردار هستند.؛ P4:اولیا با نظرات دبیران همراه هستند و فکر کنم موافق طرح بودند.؛ P5:اولیاء اطلاع دقیقی از این طرح ندارند و آنها با توجه به عملکرد مدیر انتخاب شده نظر خواهند داد.؛ P6:حمایت اولیاء بستگی به برخورد و توانمندی مدیر انتخاب شده دارد.اولیاء زمانی از مدیر مربوطه اعلام حمایت می کنند که نظارت خوبی بر دانش آموزان داشته باشد، از نظر علمی فضای آموزشی خوبی ایجاد کند و از نظر اقتصادی فشاری به خانواده ها آورده نشود.

آیا طرح انتخاب مدیران با رای دبیران باعث حضور بیشتر دبیران و دانش آموزان در صحنه های سیاسی شده است؟

P1:قطعاً در دبیران این گونه است، چون فرد انتخاب شده از روی علاقه و شناخت عملکرد انتخاب شده و از او حمایت می کنند و همیشه در صحنه ها حاضر خواهند بود ولی در مورد دانش آموزان تا اندازه ای صدق نمی کند.؛ P2:خیر، تاثیری نداشته است.؛ P3:به نظرم باید اینگونه باشد و بیشتر شده باشد.چون اینکار نیز نوعی آزادی حق انتخاب می باشد.؛ P4:حتماً، چون تمرینی برای دسترسی به مردم سالاری و دموکراسی است و حس برخورداری از مدنیت اجتماعی را زنده می کند.شاید یکی از اولین گامها برای حضور هر چه فعالتر دبیران در فضای سیاسی همین طرح باشد. این موضوع می تواند آرامش سیاسی و نگاه و اعتماد سیاسی دبیران را تقویت کند.؛ P5:در صورتیکه رأی دبیران با بینش و براساس ضابطه های علمی باشد می تواند تاثیر مثبت داشته باشد که عملاً این انتخابات براساس رابطه خاص صورت می گرفت.؛ P6:خیر تاثیر آنچنانی ندارد چرا که حضور بیشتر دبیران و دانش آموزان در صحنه های سیاسی، بستگی به تفکر خانواده ها و بافت فرهنگی آن منطقه دارد.

طرح انتخاب مدیران با رای دبیران تا چه اندازه باعث اتحاد و یکپارگی دبیران شده است؟

P1:خیلی زیاد چون اکثر دبیران از متحدان و موافقان مدیر هستند و مخالفان نیز از این جو از جانب مدیر به گونه ای منتفع خواهند شد.؛ P2:به نظر من باعث همگرایی و همدلی دبیران می شود.؛ P3: این طرح، اتحاد و همدلی را میان دبیران تقویت می کند.این اتحاد و همدلی می تواند بعنوان تمرینی ملموس برای دستیابی به اولین سطح دموکراسی در مقیاس کوچک، دبیران را برای دستیابی به حس مسئولیت پذیری و مشارکت جهت دسترسی یه سطوح بالاتر دموکراسی و مشارکت ترغیب نماید.؛ P4:واضح است که اگر مدیر با رای اکثریت معلمین حاضر در مدرسه انتخاب شود گروه معلمین در همکاری با مدیر همگام و همراه می شوند و اگر مدیر با اکثریت قاطع انتخاب نشود مشکلاتی پیش می آید.؛ P5:در کوتاه مدت باعث اتحاد و یکپارچگی دبیران خواهد شد بخاطر جو صمیمیت و دوستی و شوق و ذوقی که باعث شده مدیر مربوطه را انتخاب کنند تاثیر گذار است ولی به مرور زمان بخاطر اجرایی کردن بخشنامه ها و قوانین مدرسه این یکپارچگی نیز از هم پاشیده خواهد شد که باعث افت تحصیلی می شود.؛ P6:به نظر من تاثیر زیادی خواهد داشت زیرا دبیران با همفکری و اتحادی که بوجود می آورند می توانند بهترین را نیز انتخاب کنند.

عقلانیت قانونی، کد اختصاری مصاحبه شوندگان(R)

طرح انتخاب مدیران با رای دبیران تا چه اندازه باعث تبعیض بین دبیران شده است؟

R1:تاثیری در این زمینه نداشته است.در هر حال مدیر به روشی که انتخاب شده باشد باید توانایی اعمال عدالت سازمانی و حرفه ایی را داشته باشد.؛ R2:به نظر من در جامعه آگاه به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ آموزشی منجر به ایجاد تبعیض در میان دبیران نخواهد شد.اما در جوامعی که هنوز لابیگری های فاقد نگاه قدرتمند فکری و روشنگری حاکم است و دیدگاه ها فاقد قوانین و ضوابط و بالعکس مبتنی بر روایط و اصول سطحی نگری است نه تنها تبعیض را کاهش نخواهد داد بلکه به تبعیض هرچه بیشتر موقعیت میان دبیران کمک خواهد نمود.بدنه آموزشی فعلی هنوز قادر به هضم آزادی انتخاب بدلیل توجه به روابط درون گروهی و اصول کاذب اجتماعی نیست ولی می تواند موفقیت آمیز باشد.؛ R3:صددرصد باعث تبعیض خواهد شد مدیر به سمت دبیرانی خواهد رفت که از این طرح استقبال کردند و او را انتخاب کردند.؛ R4:به نظر من خیلی کم باعث تبعیض خواهد شد.؛ R5:یک مدیر توانا هرگز بین دبیران تبعیض قائل نمی شود جز ارجحیت قانونی ناشی از وظیفه شناسی دبیران. هرکس منظم تر و متعهدتر است ارجح است.؛ R6:به اعتقاد من اگر این طرح ادامه پیدا کند می تواند باعث تبعیض بین دبیران شود.

انطباق طرح مذکور با دیگر طرح های آموزش و پرورش را چگونه ارزیابی می کنید؟

R1:در راستای سایر طرح های انتخاب آزاد و دوموکراسی و نیز ارزیابی بهینه عملکرد خواهد بود.؛ R2:همگرایی کمتری داشت.؛ R3:از آنجایی سیستم آموزشی متمرکز است چنین طرحی در اینگونه سیستم ها با دیگر طرح ها مطابقت چندانی ندارد.؛ R4:اطلاع دقیقی ندارم اما فکر می کنم که اگر این طرح با قوت و جدیت انجام شود شاید برخی از مشکلات آموزش و پرورش مرتفع گردد.پیوند میان سطوح ملی ـ منطقه ای با سطح ملی مستحکم تر می شود. نظارت و کنترل دقیق تر خواهد بود تمرکزگرایی شدید تعدیل خواهد یافت.؛ R5:طرح های آموزش و پرورش ، طرح های کارشناسی شده و در چارچوب قانون می باشد ولی این طرح داخلی و کوتاه مدت و سلیقه ای می باشد.؛ R6:فلسفه، بینش و اجرای طرح قابل تقدیر است ولی عملاً با طرح های مختلف به دلیل عدم همسانی با چارچوبها و دستورالعمل ها و مخالفت مدیران همخوانی ندارد.

مسئولین آموزش و پرورش چقدر به قانونمند سازی طرح مذکور همت گماشتند؟

R1: از این امر اطلاع ندارم.؛ R2: از نظر اداری به دلیل تبعیت افراد براساس چارت سازمانی و دموکراسی باید اجرایی می شد ولی همراه با دخالتها و عدم اجرای صحیح مواجه شد.؛ R3:سعی کردند که از اجرای کامل قانونی برخوردار باشد.؛ R4:در صورتیکه مدیر معرفی شده و انتخاب شده مورد قبول آنها باشد آن را قانونی جلوه می دادند.؛ R5:اطلاع چندانی در دسترس نیست اما فکر نمی کنم نظام آموزشی و انتصابی با فرایند آزادسازی نظام مدیریت پایین دستی خودش چندان موافق باشد.؛ R6:زیاد مورد قبول مسئولین اداره نبوده است.

توجه به سازوکارهای اجرایی قانونمند در این طرح چقدر بوده است؟

R1:بسیار زیاد چون توجه و احترام به آراء دبیران بوده است.؛ R2:طرح مذکور در حد محیط مدارس بوده و به این منظور نیاز به فرآیندهای قانونی و اجرایی تدوین شده زیادی نبود.؛ R3:خیلی زیاد بود.؛ R4:سازوکارهای اجرایی این طرح یک دستورالعمل بوده که مسئولین ملزم به اجرای آن بودند.؛ R5:زیاد دوام نداشته و فقط یک دوره برگزار شد.؛ R6:اساس نامه اجرایی آن بدلیل آنکه در آغاز کار بوده چندان قانون شمول نبوده است.

طرح مذکور چقدر با قوانین کلان و جامع بالادستی همخوانی دارد؟

R1:قطعاً در راستای قوانین و سیاست های کلی و مواد طرح تحول بنیادین می باشد.؛ R2:اگر بتواند حلقه اتصال را با همفکری و رفع نواقص اجرایی در سطح پایین همراه باشد بسیار همخوانی خواهد داشت.؛ R3:هیچ همخوانی نداشته چون اگر داشت دوره های دیگر نیز برگزار می شد و به صورت یک قانون می شد.؛ R4:می توان گفت طرح یادشده همخوانی چندانی با طرح های بالادستی نداشته و ندارد چراکه اصولاً نظام آموزشی و اجرایی متمرکز و تابع مرکز می باشد.؛ R5:همخوانی چندانی نداشت و ندارد. چون تمام مدیران رده بالاتر بصورت انتصابی می باشند.؛ R6:با قوانین مکتوب به دلیل قوانین مردم سالارانه خیلی همخوانی دارد اما به واقعیت اجتماعی ما بسیار کم می باشد.

استثناء قائل شدن بدون توجیه منطقی در طرح مذکور چقدر بوده است؟

R1:نسبتاً کم بود.؛ R2:تاثیر زیادی داشت .بیشتر جنبه های سیاسی و رابطه ای در نظر گرفته می شد.؛ R3:معمولاً اکثر طرح ها و قوانین در ظاهر رعایت می شوند ولی در بخش عملیاتی و اجرایی دچار انحراف می شوند و استثناهایی نیز در نظر گرفته می شد.

R4:بسیار بالا بوده است زیرا در این مورد، بیشتر نظرات سیاسی و جناحی مطرح خواهد شد تا شایسته سالاری.؛ R5:تا حدی وجود داشته است.؛ R6:چون افراد اداری توسط نیروهای سیاسی انتصاب می شوند قطعاً استثناهایی نیز قائل می شدند.

عقلانیت حرفه ای، کد اختصاری مصاحبه شوندگان(G)

نحوه ابلاغ دستورالعمل ها در طرح انتخاب مدیران با رای دبیران به چه میزان بوده است؟

G1: ابلاغ دستورالعمل ها آنچنان بصورت شفاف صورت نگرفت.؛ G2:اطلاع رسانی صحیح و دقیقی به منظور توجیه همکاران صورت نگرفت و بیشتر بصورت سطحی که در نتیجه کار تاثیر داشته باشد انجام می گرفت.؛ G3:بسیار ضعیف بوده و محافظه کارانه به گونه ای که بنده فقط طرح مبنی بر انتخاب مدیر توسط دبیران به گوشم رسید و از جزئیات آن بی خبر بودم.؛ G4:نسبتاً مناسب بود.؛ G5:کم بوده اما بازخورد آن بسیار بالا بوده است.؛ G6:هیچ دستورالعملی به دبیران ابلاغ نشد فقط با توجه به شناخت نسبی و رفاقت و دوستی مدیر رو انتخاب می کردند.

آیا در تقنین طرح مذکور از نظریات روانشناسی اجتماعی استفاده شده است؟

G1:در تدوین بله اما در اجرا خیر.؛ G2:جرقه بینش این طرح کاملاً درست بوده زیرا یکی از اصول مدیریت کیفیت بود که مدیر باید از خود مجموعه و بهترین فرد انتخاب شود که در طرح لحاظ شده بود.؛ G3:دقیقاً رعایت شده بود.؛ G4:کم استفاده شده بود.

G5:خیر بیشتر جنبه های آموزشی، فرهنگی و سازمانی مد نظر بود.؛ G6:از آنجا که طرح مذکور قرار است بین جمعی از انسان ها اجرا شود باید بر اساس روانشناسی اجتماعی تنظیم شده باشد.

میزان بهره مندی از تجربه های مشابه این طرح، در تدوین طرح مذکور را چگونه ارزیابی می کنید؟

G1:بسیار زیاد بود.؛ G2:اگر ادامه پیدا می کرد و معایب آن در دراز مدت مشخص می شد بهتر بود.؛ G3:معمولاً طرح های اجرا شده در بدنه آموزشی کشورهای در حال توسعه با کارشناسی ضعیف و بدون عبور از فیلترهای سلسله مراتبی ملی، منطقه ای و محلی در ابعاد اجتماعی و فرهنگی و ... مورد توجه قرار می گیرند.بر همین اساس بنظر می رسد که در تدوین طرح یاد شده توانمندی های اجتماعی کمتر مورد بررسی قرار گرفته باشد و معمولاً از پژوهش ضعیفی برخوردارند.؛G4:مشابه این طرح در سطوح پایین سازمانهای دیگر وجود دارد و بدون شک بسیار از آنها الگو برداری شده است. ؛ G5: تقریباً هیچ.؛ G6:بسیار زیاد بود.

چه میزان در مورد طرح انتخاب شده ، قبل از تصویب ، پژوهش نظری انجام شده است؟

G1:قطعاً با پشتیبانی پژوهش های انجام گرفته این طرح اجرایی شده است.؛ G2:اهمیتی نداشته زیرا آموزش و پرورش اهمیت زیادی به کارهای پژوهشی نمی دهد.؛ G3:مسلماً این طرح براساس نظریه های تئوریک و تحقیقاتی بنیادی طراحی شده است.؛ G4:بسیار زیاد زیرا از تجربیات کشورهای توسعه یافته بهره گرفته شد.؛ G5:بله از پژوهش نظری استفاده شد.؛ G6:به میزان کم استفاده شده است.

چه سیاست های دیگری برای بهبود اجرایی این سیاست در نظر گرفته یا اعمال گردیده است؟

G1:طرح تعالی مدیریت مدارس.شورای دانش آموزی و...؛ G2:اطلاع دقیقی ندارم.؛ G3:چون طرح نوپایی بوده است و از نظرات مشورتی کمتری استفاده شده، اجرای آن در دراز مدت نیاز به آزمون بیشتری داشت.؛ G4:اطلاع ندارم.؛ G5:متاسفانه به دلیل عدم حمایت صحیح و اطلاع رسانی و توجیه دبیران استراتژی مطلوب و درستی برای این طرح در نظر گرفته نشد.؛ G6:اولین طرحی بود که از نظرات دبیران استفاده می شد که اگر ادامه پیدا می کرد می توانست مفید باشد.

ارتباط طرح مذکور با میزان انگیزه و فعالیت دبیران را چگونه ارزیابی می کنید؟

 G1:میزان انگیزه و فعالیت دبیران در شرایط کنونی تحت تاثیر عوامل کلیدی دیگری از جمله عوامل اقتصادی قرار دارد و چنین طرح هایی تاثیر چندانی در این خصوص ندارد ولی می تواند تاثیر مثبت داشته باشد.؛ G2:چون انتخاب مدیران بر اساس خواست دبیران صورت گرفته است پس انگیزه ی افراد نیز تقویت خواهد شد.؛ G3:بنظرم میزان انگیزه و فعالیت دبیران را افزایش داده و خواهد داد.همکاری و هماهنگی و نظارت درونی دبیران را بواسطه هماهنگ بودن با مدیران ارتقاء خواهد داد.در این راستا معلمان در کنار شخصی قرار می گیرند و در حیطه مدیریت فردی قرار می گیرند که خودشان در حاکمیت انتخابی او بر مدرسه دخالت و نظارت داشتند.بدلیل نگاه همترازی و مقبولیتی بین معلم و مدیر(بجای نگاه حاکمیتی و انتصابی)، انگیزه و فعالیت و رضایت شغلی معلمان در محیط کار ارتقاء می یابد.؛ G4:مسلماً در جایی که افراد در تصمیم گیری ها سهیم باشند انگیزه برای فعالیت افزایش خواهد یافت و تنش های موجود در کار کم می شود.؛ G5:ارتباط مستقیمی دارد و باعث افزایش انگیزه در آنها می شود.

G6:قطعاً باعث افزایش انگیزه در دبیران می شود زیرا براساس نظریه روابط انسانی که معتقد است حرمت و شأن انسان در محیط کار حفظ شود آنها متوجه با اهمیت بودنشان می شوند.

طرح مذکور تا چه اندازه به شایسته سالاری در آموزش و پرورش کمک کرده است؟

 G1:این طرح تا حد بسیار زیادی از به کارگماری نخبگان حمایت خواهد کرد و صحنه ی نمایش توانایی افراد تواناست.؛ G2:خیلی کمک می کند اما می تواند باعث انتخاب های حزبی، گروهی و سلیقه ای شود.؛ G3:این طرح ذاتاً بر مبنای شایسته سالاری و مردم سالاری علمی بنا شده است هر چند در عمل برخلاف فلسفه ایجادی آن عملیاتی شد.؛ G4:این طرح می تواند در انتخاب مدیران با انگیزه و برنامه که در همان محیط آموزشی چندین سال کار کرده اند موثر باشد اما در کل سیستم آموزشی خیر.؛ G5:شایسته سالاری از ویژگی های مهم نظام های آموزشی پویا و نظام های حاکمیتی مردم سالاری در دنیاست که این طرح می تواند کمک زیادی به شایسته سالاری نماید اگر نگاه سیاسی بسته و قوی حاکم نباشد.؛ G6:طرح مذکور کمک زیادی به شایسته سالاری در آموزش و پرورش می کند زیرا دبیران بهترین و شایسته ترین افراد را برای مدیریت انتخاب می کنند.

تجزیه و تحلیل داده ها

فرایند تحلیل داده ها شامل شناسایی گونه های اساسی و کلیدی و رتبه بندی آنها برحسب مقوله هاست که در ادامه بوسیله آن، اطلاعات بدست آمده از مصاحبه شفاهی به ترتیب گروه های عقلانی اقتصادی، سیاسی، قانونی و حرفه ای مورد بررسی و محک قرار گرفته است.

بررسی میزان رعایت عقلانیت اقتصادی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

این عقلانیت بر استفاده بهینه از منابع تاکید داشت که به دو قسم کارآمدی اقتصاد خرد و کارآمدی اقتصاد کلان قابل تقلیل است.داده های بدست آمده از نظرات نخبگان اقتصادی پیرامون طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران که کدگذاری و رتبه بندی شده، بیانگر این است که عقلانیت اقتصادی در این طرح رعایت شده است.چرا که صاحبنظران حوزه اقتصادی در پاسخ به پرسش های پژوهش، بر گزاره های زیر تاکید داشتند.

جدول2.رتبه بندی گزاره های استخراج شده از وضعیت عقلانیت اقتصادی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

بررسی میزان رعایت عقلانیت سیاسی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

عقلانیت سیاسی در الگوی پژوهش چنانکه مطرح شد بر کاهش نظر مسئولین و نمایندگان مجلس و رسیدن به دموکراسی و یکپارگی دبیران و مشارکت آنها در صحنه های سیاسی می باشد تاکید داشت.در جدول4 با توجه به داده های بدست آمده از صاحبنظران حوزه عقلانیت سیاسی برحسب پرسش نامه طرح شده در چارچوب معین ، به وضعیت رعایت این عقلانیت در قانون طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران اشاره شده است.

جدول3.رتبه بندی گزاره های استخراج شده از وضعیت عقلانیت سیاسی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

تعداد گزاره های1 و 5 نشانگر همگرایی و همدلی دبیران و حضور آنها در صحنه های سیاسی بوده است.گزاره های 2 و 3 بر کاهش اعمال نظر مسئولین اداره و نمایندگان سیاسی در نظر می باشد.گزینه های 4 و 6 بر حمایت نخبگان و اولیاء از طرح مذکور خبر می دهد و گزینه 7 بر افزایش حضور دانش آموزان در صحنه های سیاسی نظر دارد.به نظر می رسد که آموزش و پرورش قصد ایجاد دموکراسی را در دستور کار خود داشته است و تا حدودی توانسته در این امر موفق شود.

بررسی میزان رعایت عقلانیت قانونی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

براساس این نوع از عقلانیت در پی توجه به الزامات قانونی است تا بدین وسیله اطمینان قانونی در رفتارهای آموزش و پرورش رعایت شود.اینکه این الزام به چه میزان در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران مورد توجه بوده است را در جدول5 بر حسب رتبه بندی گزاره های مورد اشاره صاحبنظران حقوقی مورد توجه قرار می گیرد.

جدول4.رتبه بندی گزاره های استخراج شده از وضعیت عقلانیت قانونی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

رتبه بندی گزاره1 نشان می دهد که این طرح بدرستی اجرا و گزاره7 عدم اجرای درست طرح را نشان می دهد.گزاره های2 و 3 بیان کننده ناهماهنگی این طرح با دیگر طرح های  و استثناء قائل شدن می باشد.گزاره های4 عدم تبعیض و گزاره5 افزایش تبعیض را نشان می دهد که عدم تبعیض بیشتر نمود داشت و در نهایت گزاره6 میزان انطباق طرح مذکور با قوانین بالادستی رو نشان می دهد.بنابراین این طرح توانسته بدرستی اجرا شود و از لحاظ قانونی مشکلی به همراه نداشته است.

بررسی میزان رعایت عقلانیت حرفه ای در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

عقلانیت حرفه ای بر دانشی که از تجربیات عملی کسب می شود، توجه دارد؛ در این عقلانیت، روان شناسی اجتماعی، افزایش انگیزه دبیران، انجام پژوهش های مربوط به طرح، تجربه های مشابه، سیاست های مکمل، نحوه ابلاغ دستورالعمل ها و شایسته سالاری نقش مهمی دارند.

جدول5.رتبه بندی گزاره های استخراج شده از وضعیت عقلانیت حرفه ای در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران

رتبه بندی گزاره1 نشان می دهد که به شایسته سالاری توجه شده است.گزاره افزایش انگیزه دبیران دومین رتبه را داشته که بیانگر موثر بودن این طرح در افزایش انگیزه آنان می باشد.رتبه سوم را گزاره های توجه به روانشناسی اجتماعی و انجام پژوهش در رابطه با طرح مذکور بوده که نشان می دهد طرح مذکور در این زمینه نیز موفق بوده است.توجه به تجربه های مشابه، نحوه ابلاغ دستورالعمل و سیاست های مکمل در رتبه های بعدی قرار دارند.در کل گزاره های فوق بیانگر توجه آموزش و پرورش به اطمینان و امنیت حرفه ای است. این طرح توانسته شایسته سالاری که مد نظر دولت و خصوصاً آموزش و پرورش می باشد را تحق بخشد.

نتیجه گیری و توصیه های سیاسی

1ـ عقلانیت اقتصادی: تجزیه و تحلیل داده های مربوط به عقلانیت اقتصادی بیانگر آن است که میزان رعایت عقلانیت اقتصادی در طرح انتخاب مدیران با رأی دبیران بسیار بالا بوده است.چنانچه گزاره های جذب کمک های مردمی، ایجاد امکانات آموزشی  و افزایش رفاه روانی دبیران و دانش آموزان به ترتیب سه گزاره مهم مورد تاکید مصاحبه شوندگان بود که نشانگر توجه سیاستگذاران آموزش و پرورش به این حوزه عقلانیت است.عقلانیت اقتصادی پیش درآمد استقبال دبیران از سیاست های آموزش و پرورش است.تا زمانی که آموزش و پرورش نتواند در سیاستگذاری های خود، نیازمندی های مالی دبیران را تامین کند، به مرور مهره های اصلی انگیزه خود را از دست می دهند و این سازمان را ترک می کنند. 2ـ عقلانیت سیاسی: تجزیه و تحلیل داده های مربوط به عقلانیت سیاسی نشان می دهد که  اعمال نظر مسئولین اداره و نمایندگان مجلس کاهش یافته ولی در عوض همدلی و هم گرایی دبیران بیشتر شده است.این طرح توانسته حمایت نخبگان و اولیاء را جلب کند و باعث افزایش حضور دبیران و دانش آموزان در صحنه های سیاسی گردد.بنابراین این طرح از عقلانیت سیاسی بالایی برخور دار بوده است. 3ـ عقلانیت قانونی: تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که میزان رعایت عقلانیت قانونی به اندازه عقلانیت اقتصادی مورد توجه نبوده است.هر چند گزاره اجرای درست با امتیاز7 در راس گزاره ها بیانگر توجه آموزش و پرورش به امنیت قانونی است؛ اما گزاره های بعدی به ترتیب ناهماهنگی با دیگر طرح ها و استثناء قائل شدن نشانگر آن است که آموزش و پرورش در مرحله اجرا برخی از مولفه های عقلانیت قانونی را نادیده گرفته است و تا حدودی باعث افزایش تبعیض بین دبیران شده است.بنابراین عقلانیت قانونی این طرح در حد متوسط بوده است. 4ـ عقلانیت حرفه ای: بررسی اطلاعات کسب شده نشان می دهد که میزان رعایت عقلانیت حرفه ای در طرخ انتخاب مدیران با رأی دبیران بسیار بالا بوده است. همانطور که در جدول6 مشاهده کردید گزاره های توجه به شایسته سالاری، افزایش انگیزه دبیران، استفاده از نظریات روان شناسی و توجه به انجام پژوهش در رابطه با طرح دارای بیشترین امتیاز بوده است که نشان دهنده عقلانیت حرفه ای بالای این طرح می باشد. نتایج حاصل شده نشان می دهد که بجز عقلانیت قانونی که در حد متوسط بوده بقیه عقلانیت ها در حد بسیار بالایی بودند.در واقع طرح مذکور از جمله طرح های بسیار موفقی بوده که اجرا شد ولی نمی دانم چرا به یکباره متوقف شد و امید است که دوباره این طرح اجرایی گردد.

توصیه های سیاستی

در این بخش، براساس تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده و یافته های حاصل از آن، به منظور کمک به اجرای موفق و رضایت بخش تر سیاستگذاری، توصیه هایی ارائه می شود: برای بهبود سیاستگذاری در آموزش و پرورش بایستی تدوین کنندگان به هنگام تقنین سیاست ها به تمام عقلانیت ها توجه بکنند.چراکه هر کدام از ابعاد عقلانیت در کسوت سروری قرار بگیرد ناخواسته الزامات دیگر عقلانیت ها را نادیده خواهد گرفت و در نتیجه ضمن ناکار آمدی در مرحله اجرا، چتر اقتدار سیاسی در جامعه را نیز مورد خدشه قرار خواهد داد.پیشنهاد می شود در سیاستگذاری های آتی آموزش و پرورش سیاست سازان از نظریه های موجود و پژوهش های کارشناسان در حوزه های عقلانیت قانونی غافل نشوند.علاوه بر آن به نقش افراد متخصص، تجربه های مشابه و بازخوردهای اجتماعی قوانین اعم از جامعه شناختی و روان شناختی نیز توجه کنند.پیشنهاد می گردد که به نظرات دبیران، این قشر زحمت کش و مهره های اصلی چرخه آموزش بیشتر توجه شود تا سیاستگذاری هایی که انجام می شوند بدرستی اجرا شوند و مورد قبول آنها واقع گردند.