Document Type : Quantitative Research Paper
Authors
Department of Educational Management, College of Literature and Humanities, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه
شاید اولین مفهومی که از آغاز پیدایش سازمانها تا به امروز موردتوجه قرارگرفته و میگیرد مفهوم عملکرد سازمانها است. زیرا تمامی سازمانها در جهت تحقق اهداف به وجود آمدهاند و تحقق هدف در فرایندی انجام میشود که میتوان آن را عملکرد سازمان نامید. عملکرد سازمانها تابعی از عملکرد نیروی انسانی، امکانات، تجهیزات، سیاستها، خطمشیها (Mirzaee, Nazari, Ghobadi, Hossini pak, & Hoshyari (2016انعطافپذیری سازمانی (Powe & Reid, 2003) و غیره است. در این میان انعطافپذیری، به یک مسئله حیاتی تبدیلشده است؛ تا حدی که بهعنوان، شاخص چهارم عملکرد پس از هزینه، کیفیت و قابلیت اطمینان مطرح میشود (Bertrand, 2003). شواهد نشان میدهد که انعطافپذیری منابع انسانی اثر پویایی محیطی بر عملکرد سازمان را تعدیل میکند و درنهایت منجر به عملکرد برتر(Ketkar & Sett, 2010) و بهتر شدن عملکرد در محیط کسبوکار رقابتی و پویای امروز میشود (Hahipour &Moradi, 2010). استفاده مناسب از الگوهای انعطافپذیری یک عنصر مهم در مدیریت عملکرد بهحساب میآید و به بهبود عملکرد منجر میگردد. امروزه انعطافپذیری به یکی از موضوعات مهم در تفکر سازمانی تبدیلشده و تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد سازمان دارد (Verdu-Jover et al, 2004).
انعطافپذیری سازمانی در سالهای اخیر موردتوجه محققان و مدیران سازمانی قرارگرفته است. این بذلتوجه تا آنجا پیش رفته است که انعطافپذیری سازمانی را بهعنوان یک محرک کلیدی برای سازمانها در جهت بقا و موفقیت در محیطهای ناآرام و غیرقابلپیشبینی لقب دادهاند (Sopelana, 2014) درواقع امروزه سازمانها در محیطی که با تغییر روزافزون همراه است، باید بهاندازه کافی انعطافپذیر باشند تا بتوانند هم تهدیدات غیرقابلپیشبینی و هم فرصتهای موجود در آینده نامطمئن را مدیریت کنند و هم منجر به عملکرد بهتر گردند (Ebrahimpour Azbari, 2018).
سازمانهای آموزشی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و مانند سایر سازمانها بهطور پیوسته در معرض تغییرات سریع تکنولوژیکی، اجتماعی و غیره قرار دارند. تغییرات مدارس شامل تأکید بر برنامههای درسی مختلف، ساختارهای مدیریتی جدید، برنامههای جدید آموزشی ورود دانش آموزان و معلمان با پیشینههای متفاوت است. برای مقابله مؤثر با چنین تغییراتی، مدارس باید انعطافپذیر باشند، یعنی بتوانند با تغییرات جدید مواجهه شوند. بنابراین، انعطافپذیری یکی از راهکارهای سازمانی برای روبرو شدن با تغییر است. بهعبارتدیگر میتوان گفت که انعطافپذیری بهویژه در هنگام تغییرات رادیکالی محیط، دارای ارزش بقا و ماندگاری است (Rosenblatt, 2004). انعطافپذیری به ظرفیتهای سازمان در ایجاد تغییر یا استفاده از فرصتهای ایجادشده در محیطهای پویایی بستگی دارد و میتواند بهعنوان مهارت و ابتکار خاص سازمان در نظر گرفته شود(Doroudi & Babaie, 2016) اما در خصوص چیستی انعطافپذیری سازمانی(1996) Volberda معتقد است که انعطافپذیری سازمان میزان توانایی مختلف مدیریتی و سرعت فعال شدن سازمان برای افزایش توانایی نظارتی مدیران و ارتقا کنترلپذیری سازمان است(Dubey, Gunasekaran & Childe 2018). (2017) Srinivasan& Swink بیان میدارند که انعطافپذیری سازمانی توانایی سازمانی است که سازمانها را قادر به فعالیت در یک محیط آشفته مینماید. انعطافپذیری سازمانی شامل دودسته انعطافپذیری داخلی و خارجی است، نوع خارجی شامل افراد واجد شرایط، آموزشدیده، تحصیلکرده و صالح است که میتوانند با تغییر ساختار سازگار شوند. انعطافپذیری عملکرد داخلی، توانایی سازمانها برای پاسخگویی به تغییرات تقاضا با یک فرایند انعطافپذیر سازماندهی است که نیاز به کارکنان ماهر، آموزشدیده و صالح دارد که میتوانند چندین کار را انجام دهند(Kozjek & Ferjan, 2015). بنابراین با توجه به اهمیت این مفهوم و تأثیرات بسزایی انعطافپذیری در عصر حاضر نیاز به چارچوبهای جامع در مورد ابعاد نظری و عملی انعطافپذیری بسیار احساس میشود تا بتوان از این طریق به مدیریت برای ایجاد انعطافپذیری بهعنوان یک ضرورت در پاسخ به تغییر محیطی و ارزیابی واقعی آن کمک کرد. به همین منظور محققان تلاش کردهاند تا با بررسی ابعاد مختلف انعطافپذیری سازمانی به ارائه الگوها و چارچوبهایی بپردازند (Armstrong, 2006).
همانطور که قبلاً نیز اشاره شد عوامل مختلفی میتواند عملکرد مدیران را در مدارس تحت تأثیر قرار دهد که طیف این عوامل از ویژگیهای فردی تا ویژگیهای محیطی را در برمیگیرد یکی دیگر از عواملی که به نظر میرسد نقش بسزایی در عملکرد مدیران دارد سواد اطلاعاتی است که اشاره به میزان توانایی فرد در مورداستفاده از تکنولوژیهای روز و استفاده بهینه از منابع اطلاعاتی دارد(Yazdani & Bagheri, 2015). سواد اطلاعاتی یکی از ویژگیهای بارز جامعه اطلاعاتی است و در محیط کنونی که بستر تغییرات سریع در فناوری و تکثیر انفجارگونهی منابع اطلاعاتی است، این مفهوم نیز اهمیت فزاینده مییابد. امروزه افراد با حجم روزافزون اطلاعات و به تعبیری با انفجار اطلاعات روبرو هستند. بدیهی است دسترسی به اطلاعات موردنیاز از میان انبوه اطلاعات موجود، خود مهارتهای خاصی را میطلبد که به سواد اطلاعاتی تعبیر شده است. کسانی که فاقد این توانایی باشند، پیوسته در اقیانوس عظیم اطلاعات سردرگم هستند (Hadaviand, Ebrahimi Rafsanjani, pour Sahabi & Jabari, 2017).
واژه سواد اطلاعات را اولین بار پاول زورکوسکی[1]در سال 1974 معرفی کرد. او سپس استدلال کرد فردی باسواد در زمینه اطلاعات لقب میگیرد که با یک سری از آموزشها به کسب مهارتهای سواد اطلاعاتی بپردازد (Rocha, 2018). مهارت سواد اطلاعاتی، مهارتی است که فرد را قادر میسازد، نیاز اطلاعاتی خود را تشخیص دهد، اطلاعات مربوط به آن را دریابد و به نحوی مؤثر به کار گیرد (Barimani and Rasooli, 2018). اساساً سواد اطلاعاتی به افراد در زمینه جستجو، ارزیابی، کاربرد و خلق اطلاعات مؤثر برای دستیابی به اهداف شخصی، اجتماعی، شغلی و آموزشی در تماممسیر زندگی کمک میکند(Chanchinmawia and Verma, 2017). سواد اطلاعاتی یا بهعبارتدیگر صلاحیتهای اطلاعاتی[2]، توانایی دستیابی، ارزیابی، سازماندهی و کاربرد اطلاعات از منابع مختلف را در برمیگیرد. درواقع مهارتی است که به سواد کامپیوتری، سواد کتابخانهای، سواد رسانهای، سواد شبکهای و سواد بصری تقسیم میشود. این بدان معنی است که یک فرد باسواد اطلاعاتی میتواند اطلاعات را از طریق سیستمهای رایانهای، کتابخانههای سنتی، ابزارها یا ماشینهای فنآوری، ساختارهای شبکه، محیط اینترنت و رسانههای گرافیکی شناسایی، کسب، جایگزین، استفاده و انتقال دهد (Uzuegbu, 2014).
درواقع مسئله مهمی که بسیاری از مدیران امروزه با آن روبرو هستند عدم دسترسی مدیران به اطلاعات جدید و ناتوانی در کسب اطلاعات موردنیازشان است و ازآنجاکه مراجعه به منابع اطلاعاتی در کلیه مراحل خدمت اجتنابناپذیر است. بنابراین آموزش روشهای برای کسب اطلاعات، ارزیابی و سازماندهی آن مهم و دارای اهمیت است. پژوهشها گویای این واقعیت است که بسیاری از افراد ازجمله دانش آموزان، معلمان، مدیران، دانشجویان و افراد تحصیلکرده دیگر تحت تأثیر عوامل مختلف، از شیوهها و روشهای گوناگون برای کسب اطلاعات بهره میبرند و رفتارهای متفاوتی را از خود بروز میدهند. بنابراین، با شناخت صحیح و کنترل این عوامل میتوان رفتارهای اطلاعیابی پژوهشگران و مدیران را تا حد بسیار زیادی به مسیرهای مشخص و هدفمند هدایت کرد. از طرفی با در نظر گرفتن اینکه امروزه مدیران با مشغول بودن به کارهای اداری مدرسه، بیشتر نمایان است پس مدیران باید به سواد اطلاعاتی مجهز گردند که بتوانند پاسخگویی نیاز امروزه دانش آموزان باشند(Alamoz Kourabaslou, 2011).
سواد اطلاعاتی یکی از ویژگیهای بارز جامعه اطلاعاتی است و در محیط کنونی که بستر تغییرات سریع در فناوری و تکثیر انفجارگونهی منابع اطلاعاتی است، سواد اطلاعاتی به مفهوم بالا نیز اهمیتی فزاینده مییابد؛ زیرا پیچیدگی تشدید شوندهی این محیط موجب میگردد که افراد در مطالعات دانشگاهی و در محل کار وزندگی روزانهی خود، با گزینههای اطلاعاتی متنوعی روبرو شوند که در چنین شرایطی اتکا به مهارتهای ذاتی موجود در جامعهی اطلاعاتی را فراهم آورده و در این چارچوب است که آموزش یادگیری سواد اطلاعاتی معنا و ضرورت مییابد. بنابراین میتوان گفت یادگیری سواد اطلاعاتی بهصورت مادامالعمر فرد را در چرخه تجربیات و عمل قدرتمند میسازد. امروزه افراد با حجم روزافزون اطلاعات و به تعبیری با انفجار اطلاعات روبرو هستند. بدیهی است دسترسی به اطلاعات موردنیاز از میان انبوه اطلاعات موجود، خود مهارتهای خاصی را میطلبد که به سواد اطلاعاتی تعبیر شده است. کسانی که فاقد این توانایی باشند، پیوسته در اقیانوس عظیم اطلاعات سردرگم هستند (Hadaviand et al, 2017)بنابراین با توجه به مطالب عنوانشده هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی در وضعیت عملکرد مدیران مدارس است.
پیشینه پژوهشی:
بنابراین ازآنچه گفته شد چنین میتوان نتیجه گرفت که عملکرد تابعی از عوامل مختلف است که از آن جمله میتوان به انعطافپذیری و سواد اطلاعاتی اشاره کرد تاکنون پژوهشهای متعددی در داخل و خارج از کشور در این حوزه انجامگرفته است که به برخی از این پژوهشها اشاره میشود. (2016) Brana and Udreab در پژوهشی با عنوان تأثیر انگیزش و انعطافپذیری بر عملکرد شغلی در سال 2016 به این نتیجه رسیدند که انگیزه و انعطافپذیری نقش مهمی در دستیابی به عملکرد شغلی و درنتیجه موفقیت مالی سازمان دارد. بنابراین نتایج این پژوهش نشان داد که انعطافپذیری به افزایش عملکرد شغلی کمک میکند. (2017) Phillips et al در پژوهشی با عنوان" چه موقع کارایی و انعطافپذیری عملکرد سازمان را تعیین میکند؟ یک مطالعه شبیهسازیشده"به این نتیجه رسیدند که در محیطهای آشفته بین انعطافپذیری و کارایی با میزان عملکرد همبستگی وجود دارد اما این همبستگی در محیطهای پایدار کسبوکار وجود ندارد درواقع آنها به این نتیجه رسیدند که کارایی و انعطافپذیری سازمانی بهتنهایی عملکرد را تعیین نمیکند. هرچند به نظر میرسد که برخی استراتژیها اولویت داشته و در محیطها آشفته کسبوکار انعطافپذیری و کارایی عملکرد سازمان را بهبود میبخشند. Esilizadeh and Abedini (2017)در پژوهش با عنوان بررسی رابطه انعطافپذیری منابع انسانی با اثربخشی و جوسازمانی مدارس متوسطه دوره دوم ناحیه (2) شهر بندرعباس به این نتیجه رسید که بین انعطافپذیری منابع انسانی و ابعاد آن (انعطافپذیری مهارتی، انعطافپذیری رفتاری و انعطافپذیری وظیفهای) با اثربخشی مدارس رابطه مثبت و معنادار وجود دارد . بین انعطافپذیری منابع انسانی و ابعاد آن(انعطافپذیری مهارتی، انعطافپذیری رفتاری و انعطافپذیری وظیفهای) با جوسازمانی مدارس رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
(2014) Yazdanpanah & Soltaniدر پژوهشی با عنوان شناسایی و تحلیل روابط برنامهریزی راهبردی، قابلیت انعطافپذیری و عملکرد دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی به این نتیجه رسیدند که بر اساس یافتههای پژوهش برنامهریزی راهبردی بر انعطافپذیری و انعطافپذیری بر عملکرد اثر مثبت و معنادار دارد و نقش واسطهای انعطافپذیری در ارتباط بین برنامهریزی راهبردی و عملکرد تائید شد. Feng & Ha (2016) در پژوهشی خود به بررسی تأثیر سواد اطلاعاتی معلمان بر یادگیری مادامالعمر و اثربخشی مدارس پرداختهاند. نتایج این پژوهش نشان داد که همبستگی معناداری بین سواد اطلاعاتی، یادگیری مادامالعمر و اثربخشی مدارس وجود دارد. این مطالعه میتواند به بخشهای آموزشی کمک کند تا وضعیت فعلی را درک کنند و مشکلات و چالشهای مواجه شده را کشف کنند Wu . (2018)در پژوهشی با عنوان سواد اطلاعاتی، خلاقیت و عملکرد شغلی نشان داد که خودکارآمدی در سواد اطلاعاتی (خود کارآمدی در نیازهای اطلاعاتی، خودکارآمدی در ارزیابی اطلاعات و خودکارآمدی در استفاده از اطلاعات) بر خلاقیت تأثیر بگذارد. همچنین خلاقیت میتواند بهطور قابلتوجهی بر عملکرد کار تأثیر بگذارد؛ در ضمن خلاقیت، ارتباط بین خودکارآمدی در سواد اطلاعاتی و عملکرد کاری را میطلبد. (2011) Alamoz Kourabaslou در پژوهش خود به بررسی رابطه بین سواد اطلاعاتی و عملکرد شغلی مدیران دوره متوسطه شهر پارسآباد مغان پرداخت. نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که بین سواد اطلاعاتی، بین احساس نیاز به اطلاعات، بین توانایی جمعآوری اطلاعات، بین توانایی ارزیابی و تجزیهوتحلیل اطلاعات، بین کاربرد صحیح
و مؤثر اطلاعات، بین آگاهی مدیران دوره متوسطه ازلحاظ مسائل اخلاقی و قانونی و دسترسی به اطلاعات و عملکرد شغلی مدیران رابطه معنیداری وجود دارد. (2015) Niazazari, Barimani, Jokar, & Rastegar Amree به بررسی رابطه بین آموزش سواد اطلاعاتی با عملکرد تحصیلی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن پرداختند و به این نتیجه رسیدند که رابطه معناداری بین آموزش سواد اطلاعاتی (یافتن، استفاده کردن و انگیزه) با عملکرد تحصیلی دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد وجود دارد تغییرات عملکرد تحصیلی دانشجویان را متغیر آموزش سواد اطلاعاتی تبیین میکند. (2014) Shariatmadrai & Bakhtiari در پژوهشی خود به بررسی تأثیر بهکارگیری فناوری اطلاعات بر انعطافپذیری سازمانی اداره آموزشوپرورش شهر تهران پرداختند. نتایج نشان داده که رابطه و ترسیم نمودارها از نرمافزار مثبت و معناداری بین بهکارگیری فناوری اطلاعات و انعطافپذیری سازمانی وجود دارد. با مروری جامع بر پژوهشهای انجامگرفته درزمینهی عملکرد سازمانی، مشخص شد که از میان عوامل مختلفی که بر عملکرد تأثیر دارد، انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی نقش بسزایی دارند. اما شاید نقطه نادیده گرفته شد در پژوهشهای پیشین این باشد که در پژوهشهای گذشته بیشتر بر عملکرد مالی تأکید شده و حالآنکه در پژوهش حاضر بدینصورت نیست و عملکرد کلی مدیران مدنظر است در ضمن مطالعه همزمان این سه متغیر تقریباً نادیده گرفتهشده است. بنابراین ضرورت دستیابی به مدلی که همزمان این متغیرها را موردبررسی قرار دهد، احساس میشود و نکته آخر اینکه پژوهشهای محدودی در این رابطه در مدارس بل اخص بر روی مدیران مدارس صورت گرفته است، حالآنکه عملکرد مدیران آموزشی ازجمله: مدیران مدارس به دلیل اینکه نقش هدایتکننده و مدیریتی در مدارس به عهدهدارند یکی از عواملی است که به نظر میرسد نقش بسزایی در فراهم آوردن شرایط آموزشوپرورش برای دانش آموزان دارد. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد و بر اساس مدل مفهومی(شکل شماره یک) سؤالهای پژوهش به شرح ذیل میباشد:
-آیا سواد سازمانی و انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد مدیران تأثیر معنیداری دارند؟
-آیا سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی تأثیر معنیداری دارد؟
-آیا انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد سازمانی تأثیر معنیداری دارد؟
|
شکل1.مدل مفهومی پژوهش
هدف این پژوهش بررسی نقش انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی در وضعیت عملکرد مدیران مدارس بوده است. نوع پژوهش توصیفی - همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه مدیران و معاونین مدارس شهرستان گیلان غرب (1396-1397) به تعداد 135 نفر در هر سه دوره تحصیلی (50 نفر مدیر ابتدایی،31 نفر متوسطه اول و54 نفر متوسطه دوم ) و هر دو جنس (61 زن و 74 مرد) از مدارس دولتی و غیردولتی بوده است. با استفاده از جدول کرجسای و مورگان حجم نمونه 100 نفر مدیر مدرسه تعیین شد. با توجه به اینکه جامعه ازنظر صفتهای جنس، دوره تحصیلی طبقهبندیشده بودند برای انتخاب نمونه معرف جامعه از هر طبقه به نسبت جامعه با روش نمونهگیری طبقهای تعداد نمونه به شرح جدول 1 انتخاب شد.
جدول 1: نمونه آماری بر اساس جنسیت و دوره تحصیلی
دوره تحصیلی |
جنس |
جمع |
|
زن |
مرد |
||
ابتدایی |
17 |
20 |
37 |
متوسطه اول |
10 |
13 |
23 |
متوسطه دوم |
18 |
22 |
40 |
جمع |
45 |
55 |
100 |
با توجه به جدول 1 نمونه موردمطالعه متشکل از 55 نفر مرد (55 درصد) و 45 نفر زن(45 درصد) ،37 نفر مدیر ابتدایی (37 درصد)، 23 نفر مدیر متوسطه اول (23 درصد) و 40 نفر متوسطه دوم (40 درصد) است.
برای جمعآوری دادهها نیز از سه پرسشنامه استفاده شد که عبارتاند از:
1.پرسشنامه انعطافپذیری سازمانی: برای سنجش انعطافپذیری نسبت به تغییر سازمان از پرسشنامهی تک مؤلفهای 20 سؤالی گارد نر (۱۹۹۹) و پایایی آن با روش آماری آلفای کرون باخ بر روی یک نمونه 30 نفری با مقدار 88 صدم تائید شد استفاده گردید است.
2. پرسشنامه محقق ساخته سواد اطلاعاتی: برای سنجش سواد اطلاعاتی از پرسشنامه محقق ساخته 20 سؤالی استفاده شد، این پرسشنامه در مقیاس لیکرتی پنج ارزشی است و چهار خرده مقیاس سواد اطلاعاتی با عناوین نیاز به اطلاعات (اطلاعات مربوط به رویه کار یا نحوه انجام کار در اختیارم قرار میگیرد؟)، گرداوری اطلاعات (با افرادی که همکارم هستند، نسبت به کارم تبادل اطلاعات دارم)، کاربرد اطلاعات (تا چه حد از فناوری اطلاعات در زمینههای مختلف بهرهمند میشوید) و ارزیابی اطلاعات(ارزیابی مستمر و منظم از پیشرفت امور را دارد) را میسنجد. پایایی آن نیز با روش آماری آلفای کرون باخ بر روی یک نمونهی 30 نفری برای سنجش پایایی با استفاده از آزمون مجدد محاسبه و با مقدار90 صدم تائید شد.
3.پرسشنامه عملکرد سازمانی: برای سنجش عملکرد مدیران از پرسشنامهی 42 سؤالی هرسی و گلداسمیت (۲۰۰۳) استفاده شد. این پرسشنامه هفت مؤلفهی توانایی(تا چه میزان استعداد و تواناییهایتان با شغل فعلی شما متناسب است؟)، وضوح(تا چه میزان هدف از انجام کارتان را میدانید؟)، کمک(تا چه میزان همکاری لازم را با سایر بخشهای سازمان به عمل میآورید؟)، مشوق(تا چه میزان در تصمیمگیریهای سازمان مشارکت میکنید؟)، ارزیابی(تا چه میزان از کیفیت کاری که انجام میدهید مطلع میشوید؟)، اعتبار(تا چه میزان منصفانه بودن تصمیمات مسئولان خود اطمینان دارید؟) و محیط(تا چه میزان برای انجام وظایف محوله، نیاز به هماهنگی با سایر افراد واحدها دارید) را موردسنجش قرار میدهد و پایایی این پرسشنامه 93 صدم بود. همچنین روایی همگرا و روایی واگرای پرسشنامه از طریق نرمافزار اسمارت پی. ال. اس[3] مورد تائید قرار گرفت.
از روش مدل معادلات ساختاری[4] جهت بررسی مدل پژوهش استفاده شد. کلیه روند تجزیهوتحلیل دادههای پژوهش حاضر در غالب نرمافزار اس. پی. اس. اس[5] نسخه 22 و نرمافزار
رگرسیون حداقل مربعات جزئی[6]، با استفاده از نرمافزار PLS2 انجام گردید.
یافتهها:
نتایج توصیفی مربوط به ویژگیهای جمعیت شناختی نمونههای آماری بخش کمی پژوهش حاضر به شرح زیر است: جنسیت (55 درصد مرد و 45 درصد زن)، سن( 5/12 درصد پاسخگویان زیر 25 سال، 5/12 درصد بین 30-25 سال، 5/32 درصد بین 35-30 سال و 5/42 درصد بالای 35 سال) ، سابقه خدمت (سابقه خدمتی 5/32 درصد پاسخگویان زیر 10 سال، 5/32 درصد بین 15-11 سال، 0/35 درصد بیش از 15 سال سابقه خدمت)و سطح تحصیلات (20 در صد پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی فوقدیپلم، 5/52 درصد پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی لیسانس، 5/27 درصد پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی فوقلیسانس و بالاتر).
در ادامه بهمنظور بررسی نرمال بودن دادههای بخش کمی پژوهش حاضر از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف استفاده گردید که در جدول (2)، نشان دادهشده است. با توجه به نتایج جدول (2)، چون سطح معناداری برای هر سه متغیر، بیشتر از 05/0 است، بنابراین میتوان نتیجه گرفت که نمونهها از توزیع نرمال برخوردار نیستند.
جدول 2_ نتایج آزمون کلموگروف - اسمیرنوف
متغیر |
آماره کلموگروف - اسمیرنوف |
فراوانی |
سطح معناداری |
عملکرد سازمانی |
65/1 |
100 |
084/0 |
سواد سازمانی |
87/1 |
100 |
068/0 |
انعطافپذیری سازمانی |
09/1 |
100 |
267/0 |
بخش اندازهگیری مدل (مدل بیرونی) از طریق تحلیلهای روایی و پایایی و تحلیل عاملی تأییدی بررسی میشود. نتایج نشان داد که اعداد ضرایب بارهای عاملی تمام گویهها 7/0 بیشتر است؛ یعنی واریانس شاخصها با سازه مربوطهاش در حد قابلقبول بود که نشاندهنده مناسب بودن این معیار است. برای تأیید روایی ابزار اندازهگیری از سه نوع روایی استفاده شد. روایی محتوا، روایی همگرا[7]و روایی واگرا. روایی محتوا با نظرسنجی از خبرگان مورد تائید قرار گرفت. برای تعیین پایایی پرسشنامه از دو معیار ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی استفاده شد. در جدول (3) نتایج ضریب آلفای کرون باخ، پایایی ترکیبی و روایی همگرا آورده شده است.
جدول 3_ ضرایب پایایی و روایی همگرا
شاخص |
آلفای کرون باخ |
پایایی ترکیبی (CR) |
میانگین واریانس استخراجشده AVE |
انعطافپذیری سازمانی |
88/0 |
89/0 |
60/0 |
عملکرد سازمانی |
94/0 |
95/0 |
54/0 |
مشوق |
91/0 |
93/0 |
70/0 |
محیط |
88/0 |
90/0 |
65/0 |
توانایی |
85/0 |
90/0 |
69/0 |
وضوح |
92/0 |
94/0 |
68/0 |
ارزیابی |
94/0 |
95/0 |
66/0 |
اعتبار |
80/0 |
86/0 |
62/0 |
کمک |
90/ |
93/0 |
71/0 |
سواد سازمانی |
90/0 |
92/0 |
61/0 |
احساس نیاز به اطلاعات |
83/0 |
54/0 |
56/0 |
جمعآوری اطلاعات |
80/0 |
86/0 |
55/0 |
کاربرد اطلاعات |
85/0 |
90/0 |
66/0 |
ارزیابی اطلاعات |
84/0 |
89/0 |
62/0 |
با توجه به اینکه مقدار مناسب برای آلفای کرون باخ و پایایی ترکیبی برابر 7/0 و برای روایی همگرا برابر 5/0 میباشد، لذا مناسب بودن پایایی و روایی همگرا، تائید گردید. همچنین نتایج مربوط به روایی واگرا در جدول شماره (4)، نمایش دادهشده است.
جدول 4_ روایی واگرا
|
انعطافپذیری |
سواد سازمانی |
عملکرد سازمانی |
انعطافپذیری |
1 |
|
|
سواد سازمانی |
38/0 |
1 |
|
عملکرد سازمانی |
43/0 |
44/0 |
1 |
بهمنظور آزمون فورنل و لارکر باید ابتدا جذر 15âˆڑAVE"> در روایی همگرا برای سه متغیر اصلی گرفته شود و بهجای مقادیر ثابت عدد 1 در جدول بالا در نظر گرفته شود (71/0-83/0-75/0) با توجه به اینکه جذر بهدستآمده از تمام ضرایب همبستگی آن سازه بالاتر میباشد، بنابراین میتوان گفت روایی واگرای سازه مورد تائید است.
بر اساس مطالب عنوانشده و نتایج خروجیهای نرمافزار در جدولهای (3) و (4)، ابزار اندازهگیری از روایی (محتوا، همگرا واگرا) و پایایی مناسب برخوردار است.
برای بررسی برازش کلی مدل از سه شاخص اعداد معناداری تی[8]، ضریب تعیین[9] و نیکویی برازش[10] استفاده شد. سادهترین معیار برای سنجش رابطه بین متغیرها در بخش ساختاری مدل، اعداد معناداری تی است. درصورتیکه مقدار این اعداد از 96/1 و 58/2 بیشتر شود، نشان از صحت رابطه بین متغیرها و درنتیجه تائید فرضیههای پژوهش در سطح اطمینان 95 و 99 درصدی است. با توجه به دو شکل (2) و (3) و جدول (5)، مقدار تی، برای تأثیر انعطافپذیری بر عملکرد سازمانی بیشتر از 58/2 میباشد و با 99 درصد اطمینان تائید شده است. بنابراین با سطح اطمینان 99 درصدی میتوان گفت انعطافپذیری بر عملکرد سازمانی مدیران مدارس تأثیر معنیداری دارد. در خصوص تأثیر سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی با توجه به اینکه مقدار تی بیشتر از 58/2 است. بنابراین با اطمینان 99 درصد میتوان گفت سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی تأثیر معنیداری دارد. در جدول (5)، تأثیر انعطافپذیری و سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی مدیران به نمایش گذاشتهشده است.
شکل2_ مدل آزمون شده پژوهش (بارهای عاملی)
شکل 3_ مدل آزمون شده پژوهش (ضرایب معنیداری)
جدول 5_ نتایج ضرایب مسیر و سطح معنیداری مدل پژوهش
مسیرها |
ضریب مسیر |
آماره t |
R2 |
نتیجه آزمون |
سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی تأثیر معنیداری دارد. |
56/0 |
91/11 |
593/0 |
تائید |
انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد سازمانی تأثیر معنیداری دارد. |
29/0 |
93/5 |
تائید |
برای بررسی برازش مدل ساختاری در یک پژوهش از ضریب تعیین مربوط به متغیرهای پنهان درونزای (وابسته) استفاده میشود. R2 معیاری است که نشان میدهد یک متغیر برونزا بر یک متغیر درونزا چه اندازه تأثیر دارد. چاین[11](1998)، در خصوص ضریب تعیین سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 بهعنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی R2بیان کرده است. همانطور که نتایج شکل 1 نشان میدهد متغیرهای انعطافپذیری و سواد سازمانی 59/0 از تغییرات عملکرد سازمانی مدیران مدارس را پیشبینی میکند بنابراین میتوان گفت این دو متغیر توانشان در پیشبینی عملکرد سازمانی مدیران متوسط است، به باور تننهاوس و همکاران[12] (2005)، شاخص نیکویی برازش در مدل پی. ال. اس، راهحلی عملی برای بررسی برازش کلی مدل بوده و همانند شاخصهای برازش در روشهای کوواریانس محور عمل میکند و از آن میتوان برای بررسی اعتبار مدل پی ال اس، بهصورت کلی استفاده کرد. این شاخص بین صفرتا یک قرار دارد که مقادیر 01/0، 25/0 و 36/0 به ترتیب بهعنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی معرفیشده است و فرمول آن برابر است با: مجذور(حاصلضرب میانگین مقادیر اشتراک[13] در ضریب تعیین[14]). با توجه به جدول(6)، مقدار شاخص نیکویی برازش بهدستآمده در این پژوهش، برابر367/0 است که بیشتر از مقدار قوی 36/0 است؛ بنابراین ساختار مدل تناسب خوبی با دادهها دارد.
جدول 6 _ برازش کلی مدل
|
میانگین پایایی اشتراکی |
R2میانگین |
نیکویی برازش |
عملکرد سازمانی |
574/0 |
672/0 |
621/0 |
GOF= 15communalityأ—R2">
GOF= 15574/0أ—672/0"> = 15385728/0=621/0">
هدف اصلی این پژوهش بررسی نقش انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی در وضعیت عملکرد مدیران مدارس شهرستان گیلان غرب بود. در این پژوهش برای بررسی تأثیر مؤلفههای سواد سازمانی بر عملکرد سازمانی از مدلسازی معادلات ساختاری(PLS) استفاده شد. نتایج بهدستآمده حاکی از آن بود که سه مؤلفهی سواد اطلاعاتی یعنی احساس نیاز به اطلاعات، جمعآوری اطلاعات و کاربرد اطلاعات بر عملکرد سازمانی تأثیر مثبت و معناداری دارد. به عبارتی هراندازه احساس نیاز به اطلاعات، جمعآوری اطلاعات و کاربرد اطلاعات افزایش یابد میزان عملکرد مدیران نیز افزایش مییابد. که این نتایج با مطالعات Alamoz Kourabaslou, 2011 ، Niazazari, Kioumars et al,2015 ، Shariatmadrai & Bakhtiari, 2014 ، - Feng & Ha, 2016 همسو بوده. ازاینرو چنین میتوان بیان کرد که سواد اطلاعاتی نقش بسزایی در بهبود عملکرد مدیران مدارس دارد. اما نکته قابلتوجه این است که از بین چهار مؤلفه سواد اطلاعاتی تنها ارزیابی و تجزیهوتحلیل اطلاعات با عملکرد مدیران اثر معنیداری نداشته . به عبارتی مؤلفهی ارزیابی و تجزیهوتحلیل اطلاعات توان پیشبینی عملکرد مدیران را ندارد. درواقع عدم وجود سیستم ارزیابی مناسب در این خصوص میتواند این نتیجه را به دنبال داشته باشد.
بنابراین مدیران مدارس برای دسترسی دقیق و سریع، بازیابی و ذخیره منابع اطلاعاتی موردنیاز از میان انبوه منابع اطلاعاتی موجود نیازمند کسب مهارتهای ویژهای هستند، که این مهارتها با ارتقای سواد اطلاعاتی میتواند چارهساز شود. مدیرانی که فاقد این تواناییها باشند پیوسته در اقیانوس عظیم اطلاعات سردرگماند. درواقع امروزه مدیران مدارس به سبب ماهیت کاری و ارتباط گسترده با منابع اطلاعاتی و روند شتابان فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به این ابزار نیازمند هستند.
اما در خصوص اثر انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد نتایج پژوهش اثر این دو متغیر را بر رویهم تائید مینمایید. که این نتیجه با پژوهشهای Brana and Udreab, 2016، Phillips et al 2017، Esilizadeh and Abedini, 2017 Yazdanpanah & Soltani, 2014 همخوانی دارد. بنابراین میتوان عنوان کرد که هر چه قدر انعطافپذیری سازمان افزایش یابد عملکرد سازمان بهبود پیدا میکند. تحولات سریع و پویایی محیطی جامعه امروزی دستیابی به انعطافپذیری را برای سازمانها به یک امر ضروری تبدیل کرده است. درواقع انعطافپذیری منابع انسانی به یک ضرورت انکارناپذیر در محیط نامطمئن و پویای امروزی تبدیلشده است که به سازمان قابلیت واکنش مناسب در برابر تغییرات سریع محیطی را میدهد. مدیران مدارس نیز بهعنوان راهبران آموزشی که یکی از عناصر اصلی تحقق اهداف آموزشوپرورش محسوب میشود و نقش و جایگاه والای دارند از این قاعده مستثنا نیستند. مدیران منعطف به افراد کمک میکند تا توانایی کلی خود را با اوضاع و شرایط ناآشنا، غیرقابلپیشبینی و پویا سازگار کنند
درنهایت مشخص گردید که سواد سازمانی و انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد مدیران تأثیر مثبت و معنیداری دارد. بهعبارتدیگر با توجه به مثبت بود ضریب رگرسیون بین متغیرهای سواد سازمانی، انعطافپذیری سازمانی و عملکرد مدیران میتوان گفت سواد سازمانی و انعطافپذیری سازمانی بر عملکرد مدیران تأثیر مثبت و معنیداری دارند، هراندازه که میزان انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی بالاتر باشد میزان عملکرد مدیران نیز افزایش مییابد و برعکس.
با توجه به نتایج پژوهش حاضر میتوان به تأثیر انعطافپذیری سازمانی و سواد سازمانی بر عملکرد مدیران پی برد، ازآنجاییکه افزایش عملکرد لازمه بقای سازمان است، بدون شک خلأ پژوهشها در این حوزه کاملاً مشهود است و انجام پژوهشهای در این زمینه در راستای کاری مدیران مدارس میتواند به افزایش عملکرد هرچه بیشتر مدیران بیانجامد. بنابراین با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد میگردد که سیاستگذاران و برنامهریزان آموزشی به برگزاری کارگاههایی در زمینه تقویت مهارتهای سواد اطلاعاتی و انعطافپذیری مدیران مدارس اهتمام ورزند و این کارگاهها با توجه به نیاز مدیران ارائه گردد و همچنین از اساتید مجرب برای ارائه دورههای استفاده شود. همچنین پیشنهاد میگردد که مدیران مدارس برای بهبود عملکرد انعطافپذیری خود را ارتقا دهند و بهمنظور افزایش قابلیت انعطافپذیری سازمان مدیران میبایست فرآیندها و ساختارها منعطفی را فراهم آورند. آنها باید خود را با نیازهای دانش آموزان، معلمان، والدین و تغییرات تکنولوژیکی و اقتصادی سازگار نمایند. درنهایت میتوان عنوان کرد که مدیران برای بهبود عملکرد خود باید مهارت سواد اطلاعاتی خود را ارتقا دهند، در این خصوص باید آموزشهای ضمن خدمت مناسبی در زمینه مهارتهای اطلاعیابی و بهکارگیری صحیح اطلاعات ارائه گردد، همراه با اعطای امتیازات خاص برای قبولی در هر دوره و برقراری سیستم ارتقای شغلی بر اساس کسب این مهارتها. در ضمن پیشنهاد میشود که نظرسنجی سالیانه برای تعیین نیازهای آموزشی در زمینه سواد اطلاعاتی مدیران انجام شود.
موانع و محدودیتهای پژوهش:
- عدم توجه به شرایط اجتماعی و شخصیتی مدیران
- دسترسی محدود به مدیران به دلیل مشغله کاری زیاد و نگاه تردیدآمیز مدیران به پژوهش و نداشتن درک صحیح از مفاهیم مدیریتی
- از مهمترین محدودیتهای این پژوهش که از ویژگیهای خاص علوم اجتماعی است، تأثیر متغیرهایی است که کنترل آنها خارج از دسترس پژوهشگر است.
- ازجمله محدودیتهای این پژوهش استفاده صرف از پرسشنامههای خودگزارشدهی برای ارزیابی متغیرها است
نمونه پژوهش به مدیران مدارس گیلان غرب و بررسی و جمعآوری مقطعی دادهها بود
[1] -Paul Zurkowski
[2] -Information Competency
[3]- PLS Smart
[4]- Structural Equation Model
[5]-Statistical Package Of Social Sciences
[6]-Partial least squares
[7]- Average Variance Extracted
[8]- T-Value
[9].-R Square
[10]-Goodness of Fit
[11]- Chin
[12]- Tenenhaus, Vincenzo, Chatelin & Lauro
[13]- Communality